آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قرآن کراراً صفت «احسان» را به پیامبران نسبت داده است و مفسّران معانی گوناگونى برای آن گفته اند: مرحوم طبرسى احسان را به معناى «اطاعت پروردگار» و تفسیر روح البیان، آن را «صبر و شکیبایى در برابر ایذاء و آزار دشمنان» تفسیر کرده است. این احتمال نیز وجود دارد که هر یک از انبیاء در یکى از شاخه هاى احسان و نیکوکارى ظهور و بروز داشته اند؛ چرا که تمام طاعات و اعمال نیک، مانند شکیبایى و عبودیت و گذشت در عنوان «احسان» جمع است.

یکى از صفات بارز پیامبران نیکوکارى به دوست و دشمن است، و در حقیقت آنها از مظاهر صفات رحمان و رحیم خداوند، و نسبت به هر کس و هر جمعیّتى نیکوکار و مهربان بودند. لذا قرآن مجید این صفت را براى بسیارى از پیامبران بزرگ بیان کرده است; از جمله در آیه84 سوره انعام بعد از اشاره به اسحاق و یعقوب (علیهما السلام) دو فرزند برومندى که خداوند به ابراهیم (علیه السلام) در آخر عمر عنایت کرد، و همچنین بعد از اشاره به نوح و داوود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسى و هارون (علیهم السلام) (ده نفر از پیامبران بزرگ که سه نفر آنها یعنى ابراهیم و نوح و موسى (علیهم السلام) از پیامبران اولوالعزم بودند)، مى فرماید: (این گونه نیکوکاران را پاداش مى دهیم) ؛«وَ کَذلِکَ نَجْزِى الْمُحْسِنِینَ» یعنى این که یکى از صفات بارز آنها صفت احسان بود. همین معنا به طور جداگانه در آیات متعدد دیگرى نیز آمده است از جمله در آیه 79 و 80 سوره صافّات مى فرماید: «سَلاَمٌ عَلَى نُوح فِى الْعَالَمِینَ ـ اِنَّا کَذلِکَ نَجْزِى الْمُحْسِنِینَ» و در آیه 109 و 110 همان سوره مى گوید: «سَلاَمٌ عَلَى اِبْرَاهِیمَ ـ کَذَلِکَ نَجْزِى الْمُحْسِنِینَ» و در آیه 120 و 121 همان سوره مى افزاید: «سَلاَمٌ عَلَى مُوسَى وَ هَارُونَ ـ اِنَّا کَذلِکَ نَجْزِى الْمُحْسِنِینَ» بالاخره در آیه 130 و 131 همان سوره مى فرماید: «سَلاَمٌ عَلَى إِلْ یَاسِینَ ـ اِنَّا کَذلِکَ نَجْزِى الْمُحْسِنِینَ».
این تکرار و تأکید فراوان گواه روشنى است بر آنچه در بالا گفته شد. در این که منظور از احسان و نیکوکارى که در این آیات متعدد آمده است چیست؟ مفسّران تعبیرات گوناگونى دارند; بعضى از آنها مانند: مرحوم طبرسى در مجمع البیان در بسیارى از این موارد احسان را به معناى اطاعت پروردگار تفسیر کرده، و حتّى تصریح نموده که اگر این معنا، یعنى مقام عبودیّت و اطاعت براى دیگران نیز حاصل شود مشمول عنایاتى از همین قبیل خواهند بود. ولى بعضى دیگر مانند تفسیر روح البیان، ذیل آیه 80 سوره صافات آن را به معناى صبر و شکیبایى در برابر ایذاء و آزار دشمنان تفسیر کرده است. این احتمال نیز وجود دارد، که هر یک از انبیاء در یکى از شاخه هاى احسان و نیکوکارى ظهور و بروز داشته اند; چرا که تمام طاعات و اعمال نیک مانند شکیبایى و عبودیت و گذشت در عنوان (احسان) جمع است.(1)