آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قرآن، در این آیه «اولویت پیامبر»(ص) را نسبت به مسلمانان به طور مطلق ذکر کرده است و مفهومش این است که در کلیه اختیاراتى که «انسان» نسبت به خویشتن دارد «پیامبر»(ص) از خود او نیز اولى است. گرچه بعضى از مفسران آن را به مسأله «تدبیر امور اجتماعى» و یا «اولویت در مسأله قضاوت» و یا «اطاعت فرمان» تفسیر کرده اند، اما در واقع هیچ دلیلى بر انحصار نداریم. لذا باید گفت: پیامبر اسلام(ص) هم در مسائل اجتماعى، هم فردى، هم در مسائل مربوط به حکومت، و دعوت، از هر انسانى نسبت به خودش اولى است.

خداى متعال در آیه 6 سوره «احزاب» مى فرماید: (پیامبر، نسبت به مؤمنان از خود آنها اولى است)؛ «النَّبِیُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ».
قرآن، در این آیه «اولویت پیامبر»(صلى الله علیه وآله) را نسبت به مسلمانان به طور مطلق ذکر کرده است و مفهومش این است که در کلیه اختیاراتى که «انسان» نسبت به خویشتن دارد «پیامبر»(صلى الله علیه وآله) از خود او نیز اولى است.
گرچه بعضى از مفسران آن را به مسأله «تدبیر امور اجتماعى» و یا «اولویت در مسأله قضاوت» و یا «اطاعت فرمان» تفسیر کرده اند، اما در واقع هیچ دلیلى بر انحصار در یکى از این امور سه گانه نداریم.
و اگر مى بینیم، در بعضى از روایات اسلامى، اولویت به مسأله «حکومت» تفسیر شده، در حقیقت بیان یکى از شاخه هاى این اولویت است. (1)
لذا باید گفت: پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) هم در مسائل اجتماعى، هم فردى و خصوصى، هم در مسائل مربوط به حکومت، و هم قضاوت و دعوت، از هر انسانى نسبت به خودش اولى است، و اراده و خواست او، مقدم بر اراده و خواست وى مى باشد.
از این مسأله نباید تعجب کرد؛ چرا که پیامبر(صلى الله علیه وآله) معصوم است و نماینده خدا، جز خیر و صلاح جامعه و فرد را در نظر نمى گیرد، هرگز تابع هوا و هوس نیست، و هیچ گاه منافع خود را بر دیگران مقدم نمى شمرد، بلکه به عکس برنامه او در تضاد منافع، همواره ایثارگرى و فداکارى براى امت است.
این اولویت، در حقیقت شاخه اى از اولویت مشیت الهى است، زیرا ما هر چه داریم از خدا است.
اضافه بر این، انسان هنگامى مى تواند به اوج ایمان برسد که نیرومندترین علاقه او یعنى عشق به ذات خود را تحت الشعاع عشق به ذات خدا و نمایندگان او قرار دهد.
لذا، در حدیثى مى خوانیم: «لایُؤْمِنُ أَحَدُکُمْ حَتّى یَکُونَ هَواهُ تَبَعاً لِما جِئْتُ بِهَ»؛ (هیچ یک از شما به حقیقت ایمان نمى رسد، مگر زمانى که خواست او تابع آنچه من از سوى خدا آورده ام باشد)!.(2)
و نیز در حدیث دیگرى چنین آمده: «وَ الَّذِى نَفْسِى بِیَدِهِ لایُؤْمِنُ أَحَدُکُمْ حَتّى أَکُونَ أَحَبَّ اِلَیْهِ مِنْ نَفْسِهِ وَ مالِهِ وَ وَلَدِهِ وَ النّاسِ أَجْمَعِیْنَ»؛ (قسم به آن کسى که جانم در دست او است، هیچ یک از شما به حقیقت ایمان نمى رسد، مگر زمانى که من نزد او محبوب تر از خودش، مالش، فرزندش و تمام مردم باشم).(3)
و باز، از خود آن حضرت نقل شده که فرمود: «ما مِنْ مُؤْمِن اِلاّ وَ أَنَا أَوْلَى النّاسِ بِهِ فِى الدُّنْیا وَ الآخِرَةِ»؛ (هیچ مؤمنى نیست مگر این که من در دنیا و آخرت از او نسبت به خودش اولى هستم).(4)
قرآن نیز، در آیه 36 همین سوره (احزاب) مى گوید: «وَ ما کانَ لِمُؤْمِن وَ لا مُؤْمِنَة إِذا قَضَى اللّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ»؛ (هیچ مرد با ایمان و زن با ایمانى نمى تواند، هنگامى که خدا و پیامبرش حکمى کند در برابر آن از خودشان اختیارى داشته باشند).
باز، تأکید مى کنیم، این سخن مفهومش این نیست که خداوند بندگانش را در بست تسلیم تمایلات یک فرد کرده باشد، بلکه با توجه به این که پیامبر(صلى الله علیه وآله) داراى مقام عصمت است و به مصداق: «وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوى * إِنْ هُوَ إِلاّ وَحْیٌ یُوحى»(5) هر چه مى گوید سخن خدا است، و از ناحیه او است، و حتى از پدر هم دلسوزتر و مهربان تر است.
این اولویت، در حقیقت در مسیر منافع مردم، هم در جنبه هاى حکومت و تدبیر جامعه اسلامى، و هم در مسائل شخصى و فردى است.
به همین دلیل، بسیار مى شود این اولویت، مسئولیت هاى سنگینى بر دوش پیامبر مى گذارد، لذا در روایت معروفى که در منابع شیعه و اهل سنت وارد شده مى خوانیم: پیامبر فرمود: «أَنَا أَوْلَى بِکُلِّ مُؤْمِن مِنْ نَفْسِهِ، وَ مَنْ تَرَکَ مَالاً فَلِلْوَارِثِ وَ مَنْ تَرَکَ دَیْناً أَوْ ضَیَاعاً فَإِلَیَّ وَ عَلَیَّ»؛ (من از هر مؤمنى نسبت به او اولى هستم، کسى که مالى از خود بگذارد، براى وارث او است، و کسى که بدهکار از دنیا برود و یا فرزند و عیالى بگذارد کفالت آنها بر عهده من است)،(6) باید توجه داشت که «ضیاع» در اینجا به معنى فرزندان و یا عیالى است که بدون سرپرست مانده اند، و تعبیر به «دین» قبل از آن نیز قرینه روشنى بر این معنى مى باشد، زیرا منظور داشتن بدهى بدون مال است).(7)