آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

سبب ترديد در رسیدن اسرا به کربلا در اربعین، بُعد مسافت از كوفه به شام (حدود 600 كيلومتر) است؛ به ويژه اگر آنان را در ميان راه و در شام مدت زيادى نگه داشته باشند، که در این صورت حتی  ورود آنان در بيستم صفر به مدینه نیز بعيد است چه رسد به کربلا.

آنچه كه سبب ترديد حضور خاندان حسينى در اربعين سال 61 در كربلا شده است، بُعد مسافت از كوفه به شام و سپس از شام به كربلاست؛ به ويژه آنكه آنان را در ميان راه و در شام مدت زيادى نگه داشتند.

مرحوم حاج شيخ عباس قمى در منتهى الآمال در اين باره مى نويسد: «ثقات محدّثين و مورّخين متّفقند كه بعد از شهادت امام حسين(عليه السلام) عمر سعد نخست سرهاى شهدا را به نزد ابن زياد روانه كرد و از پس آن، در روز ديگر اهل بيت(عليهم السلام) را به كوفه برد. ابن زياد نيز پس از شماتت اهل بيت(عليهم السلام) آنها را زندانى نمود و نامه اى به يزيد نوشت كه با سرها و اسيران چه كند؟ يزيد پاسخ داد كه آنها را به شام روانه سازد و پس از آن بود كه آنها را روانه شام ساخت.

همچنين از كتاب هاى معتبر نقل شده است كه آنها را از راه اصلى و شهرها و آبادى ها عبور دادند كه قريب به چهل منزل مى شود و حتّى اگر بگوييم آنها را از بيابان و مسير غير اصلى عبور داده باشند، نزديك به بيست روز طول مى كشيد؛ چرا كه ميان كوفه و شام به خطّ مستقيم يكصد و هفتاد و پنج فرسخ است و در شام هم قريب به يك ماه توقّف كرده اند، همان گونه كه سيّد بن طاووس در اقبال گفته است.

بنابراين، با ملاحظه مسائل فوق، بسيار بعيد است كه اهل بيت(عليهم السلام) در بيستم صفر و روز ورود جابر به كربلا، وارد كربلا شده باشند و خود سيّد در اقبال آن را بعيد شمرده است؛ علاوه بر آنكه بزرگان حديث و تاريخ و سيره به اين مطلب اشاره اى نكرده اند، با آنكه شايسته ذكر بود. بلكه شيخ مفيد و شيخ طوسى و كفعمى گفته اند، روز بيستم صفر آنها به مدينه آمده اند.

همچنين در كتاب مصباح الزائر از سيد بن طاووس و بشارة المصطفى از عمادالدين ابوالقاسم آملى كه هر دو از كتاب هاى معتبرند، ماجراى ورود جابر به كربلا آمده است، ولى هرگز نامى از ورود اهل بيت(عليهم السلام) در آن هنگام برده نشده است؛ با آنكه به حسب مقام شايسته ذكر بود». (1)
مرحوم حاجى نورى در كتاب «لؤلؤ و مرجان» (2) و «علامه شهيد مرتضى مطهرى» در «حماسه حسينى» نيز آن را بعيد، بلكه ناممكن دانسته اند. (3)

اين نكته لازم به ذكر است كه اگر بعد مسافت و توقف طولانى اهل بيت(عليهم السلام) در شام را بپذيريم (همانگونه كه سيد بن طاووس در اقبال گفته است)، هم ورود آنان در بيستم صفر به كربلا بعيد است و هم به مدينه؛ و اين سخن با قول شيخ مفيد، شيخ طوسى و كفعمى كه معتقدند بيستم صفر ورود خاندان حرم حسينى به مدينه بود نيز ناسازگار است.

امّا مسأله بُعد مسافت و توقف طولانى مدت در شام را مى توان اين گونه پاسخ داد:
در كتاب هاى متعددى آمده است كه روز ورود كاروان اسيران به شام، روز اوّل صفر بوده است كه پيش از اين به آن اشاره شد، و بنى اميه نيز آن روز را براى خود عيد قرار دادند. (4)

مرحوم حاج شيخ عباس قمى نيز مى نويسد: «شيخ كفعمى و شيخ بهائى و محدّث كاشانى گفته اند: روز اوّل صفر، سر حضرت سيّدالشهداء را به شام آوردند و بنى اميه آن روز را عيد گرفتند و اندوه مؤمنان در اين روز تازه گرديد...». (5)

چنانكه گذشت كاروان اسيران نيز همراه با سرها وارد شام شدند؛ بنابراين، آنها روز اوّل صفر در شام بودند.

امّا زمان حضور آنان در شام، آنگونه كه سيّد در اقبال نوشته و آن را يك ماه دانسته است، بعيد به نظر مى رسد؛ زيرا نقل شده است كه پس از خطبه هاى حضرت زينب و امام سجّاد(عليهما السلام) و تغيير اوضاع شام، كاروان اهل بيت(عليهم السلام) از يزيد اجازه گرفتند كه در شام عزادارى كنند و آنها به مدت چند روز مجلس عزا بپا داشتند تا آنكه به يزيد گفته شد، مصلحت نيست اهل بيت امام حسين(عليه السلام) را در اين شهر نگه داريد؛ آنها را مهياى سفر حجاز كن؛ و او نيز چنين كرد. (6)

مرحوم شيخ مفيد نيز مى نويسد: پس از اتمام جلسه يزيد، دستور داده شد كه آنها را در خانه اى نزديك قصر يزيد اقامت دهند، سپس مى افزايد: «فَأَقامُوا أَيّاماً ثُمَّ نَدَبَ النُّعْمانَ بْنَ بَشير...»؛ (چند روزى در آنجا اقامت گزيدند، سپس نعمان بن بشير را فرا خواند و دستور داد آنها را آماده رفتن كند). (7)

مورّخ معروف «طبرى» مى نويسد: «آنها به مدت سه روز (در شام) مراسم ماتم بر پا كردند». (8)

بنابراين، اقامت آنها در شام به مدت يك ماه جز توسط سيّد در اقبال نقل نشده است و با توجه به وضع شام و افشاگرى هاى اهل بيت به نظر نمى رسد كه مصلحت دستگاه اموى در آن بود كه اهل بيت(عليهم السلام) را مدت طولانى در شام نگه دارند و سخن كسانى كه مى نويسند ايامى چند در آنجا بودند، صحيح تر است.

در نتيجه اگر از روز ورود آنها به شام كه اوّل صفر بوده و حضور در مجلس يزيد و آنگاه ماندن حداكثر هفت روز را بپذيريم، بايد اهل بيت(عليهم السلام) را دوازده روز مانده به بيستم صفر از شام حركت داده باشند، و اين مدتِ زمانى، براى رسيدن كاروان از شام به كربلا كافى است زيرا:

1. جناب سيد بن طاووس با آنكه در اقبال ورود كاروان اهل بيت(عليهم السلام) را در اربعين به كربلا بعيد مى داند، ولى مى نويسد: «رفت و برگشت از كوفه به شام بيست روز طول مى كشد». (9) بنابراين در مدت 12 روز مى توان از شام به كربلا رسيد.

2. در تاريخ آمده است: آنگاه كه مروان بن حكم، سردار سپاهش عامر بن ربيعه را با يكصد هزار لشكر از شام براى جنگ با مختار اعزام كرد، آنها در مدت ده روز به كوفه رسيدند. (10)

بديهى است، اگر بتوان لشكرى يكصد هزار نفرى را طىّ مدت ده روز به كوفه رساند، رسيدن كاروانى كوچك در مدت 12 روز به كربلا مشكلى ندارد.

مرحوم شهيد قاضى طباطبايى موارد متعدد تاريخى ذكر كرده است كه مى توان مسير شام به عراق را در كمتر از ده روز طى كرد و حتى از مرحوم سيد محسن امين نويسنده كتاب اعيان الشيعه نقل مى كند: راهى ميان شام و عراق است كه مستقيم است و عرب هاى عقيل در زمان ما از آن راه مى روند و در مدت يك هفته به عراق مى رسند. (11)

3. امام حسين(عليه السلام) مسير ميان مدينه و مكه را كه حدود 470 كيلومتر است به مدت پنج روز پيمود، زيرا آن حضرت دو روز مانده به پايان ماه رجب از مدينه حركت كرد و روز سوم شعبان وارد مكه شد. (12) بنابراين، مسير شام تا كربلا كه قريب 600 كيلومتر است را مى توان به راحتى در مدت ده روز پيمود (دقت كنيد!). (13)