آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداى متعال در آیه 20 سوره شورى، با یک تشبیه لطیف، مردم جهان را در برابر روزى هاى پروردگار و چگونگى استفاده از آن، به کشاورزانى تشبیه مى کند که گروهى براى آخرت کشت مى کنند و گروهى براى دنیا، و بعد نتیجه هر یک از این دو زراعت را مشخص مى کند. این آیه نشانگر آن است که اسلام، به دنیا به عنوان یک مزرعه مى نگرد که محصولش در قیامت چیده مى شود. تعبیراتى که در روایات یا بعضى دیگر از آیات قرآن آمده تأیید و تأکیدى بر همین معناست.

خداى متعال در آیه 20 سوره «شورى» با یک تشبیه لطیف، مردم جهان را در برابر روزى هاى پروردگار و چگونگى استفاده از آن، به کشاورزانى تشبیه مى کند، که گروهى براى آخرت کشت مى کنند، و گروهى براى دنیا، و نتیجه هر یک از این دو زراعت را، مشخص مى کند، مى فرماید: (کسى که زراعت آخرت را طالب باشد، به او برکت مى دهیم و بر محصولش مى افزائیم)؛ «مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ».
(و آنها که فقط براى دنیا کشت کنند، و تلاش و کوشششان براى بهره گیرى از این متاع زودگذر و فانى باشد، تنها کمى از آنچه را مى طلبند به آنها مى دهیم اما در آخرت، هیچ نصیب و بهره اى نخواهند داشت)؛ «وَ مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ ما لَهُ فِى الْآخِرَةِ مِنْ نَصِیب»(1).
تشبیه جالب و کنایه زیبائى است: انسان ها همگى زارعند و این جهان، مزرعه ماست، اعمال ما، بذرهاى آن، و امکانات الهى، بارانى است که بر آن مى بارد، اما این بذرها، بسیار متفاوت است، بعضى محصولش نامحدود، جاودانى و درختانش همیشه خرم و سرسبز و پر میوه، اما بعضى دیگر، محصولاتش بسیار کم، عمرش کوتاه و زودگذر، و میوه هائى تلخ و ناگوار دارد.
تعبیر به «یُرِیْدُ» (مى خواهد و اراده مى کند) در حقیقت، اشاره به تفاوت نیت هاى مردم است، و مجموع آیه، شرحى است پیرامون آنچه در آیه قبل، از مواهب و روزى هاى پروردگار آمده، که گروهى از این مواهب به صورت بذرهائى براى آخرت، استفاده مى کنند و گروهى براى تمتع دنیا.
جالب این که، در مورد کشتکاران آخرت مى گوید: «نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ»؛ (زراعت او را افزون مى کنیم) نمى گوید از تمتع دنیا نیز بى نصیبند، اما در مورد کشتکاران دنیا، مى گوید: «مقدارى از آن را که مى خواهند به آنها مى دهیم، بعد مى افزاید: در آخرت هیچ نصیب و بهره اى ندارند».
به این ترتیب، نه دنیاپرستان به آنچه مى خواهند، مى رسند و نه طالبان آخرت از دنیا محروم مى شوند، اما با این تفاوت که گروه اول، با دست خالى به سراى آخرت، مى روند و گروه دوم، با دستهاى پر!
نظیر همین معنى، در آیه 18 و 19 سوره «اسراء»، به شکل دیگرى آمده است: «مَنْ کانَ یُرِیْدُ الْعاجِلَةَ عَجَّلْنا لَهُ فِیْها ما نَشاءُ لِمَنْ نُرِیْدُ، ثُمَّ جَعَلْنا لَهُ جَهَنَّمَ یَصْلاها مَذْمُوماً مَدْحُوراً، وَ مَنْ أَرادَ الْآخِرَةَ وَ سَعى لَها سَعْیَها وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ کانَ سَعْیُهُمْ مَشْکُوراً»؛ (کسى که زندگى زودگذر را مى طلبد، آن مقدار از آن را که بخواهیم مى بخشیم، سپس دوزخ را براى او قرار مى دهیم، در آن وارد مى شود، در حالى که مذموم و رانده شده درگاه خدا است، و کسانى که سراى آخرت را مى طلبند، و کوشش خود را براى آن انجام دهند، و ایمان داشته باشند، به تلاش هاى آنها پاداش داده خواهد شد).
تعبیر به «نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ»، هماهنگ است با آنچه در آیات دیگر قرآن آمده، از جمله آیه «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِه»؛ (کسى که کار نیکى انجام دهد، ده برابر پاداش او است)(2)، و آیه «لِیُوَفِّیَهُمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزِیْدَهُمْ مِنْ فَضْلِه»؛ (خدا پاداش آنها را به طور کامل مى دهد، و از فضلش بر آنها مى افزاید).(3)
به هر حال، آیه فوق، ترسیم گویائى از بینش اسلامى درباره زندگى دنیا است، دنیائى که مطلوب بالذات است، و دنیائى که مقدمه جهان دیگر و مطلوب بالغیر، اسلام، به دنیا به عنوان یک مزرعه مى نگرد که محصولش در قیامت چیده مى شود.
تعبیراتى که در لسان روایات یا بعضى دیگر از آیات قرآن، آمده تأیید و تأکیدى بر همین معنا است.
مثلاً در آیه 261 سوره «بقره»، انفاق کنندگان را تشبیه به بذرى مى کند که از آن هفت خوشه برمى خیزد، و از هر خوشه اى یکصد دانه، و گاه بیشتر، این، نمونه بذر افشانى آخرت است.
و در حدیثى از پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «وَ هَلْ تَکُبُّ النّاسِ عَلى مَناخِرِهِمْ فِى النّارِ إِلاّ حَصائِدُ أَلْسِنَتِهِم»؛ (آیا چیزى مردم را به رو در آتش مى افکند، جز محصولات درو شده زبان هاى آنها).(4)
و در حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) آمده است: «إِنَّ الْمالَ وَ الْبنِیْنَ حَرْثُ الدُّنْیا، وَ الْعَمَلَ الصّالِحَ حَرْثُ الْآخِرَةِ وَ قَدْ یَجْمَعُهُمَا اللّهُ لِأَقْوام»؛ (مال و فرزندان کشت دنیا هستند، و عمل صالح کشت آخرت، و گاه خداوند این هر دو را براى قومى جمع مى کند).(5)
این نکته را نیز از آیه فوق مى توان استفاده کرد که، دنیا و آخرت، هر دو نیاز به تلاش و سعى و کوشش دارد، و هیچ کدام بى زحمت و رنج، به دست نمى آید، همان گونه که هیچ بذر و محصولى بى رنج و زحمت نیست، چه بهتر، که انسان با رنج و زحمتش درختى پرورش دهد که، بارش شیرین و همیشگى و دائم و برقرار باشد، نه درختى که زود خزان مى شود و نابود مى گردد.
این سخن را با حدیثى از پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) پایان مى دهیم، فرمود: «مَنْ کانَتْ نِیَّتُهُ الدُّنْیا فَرَّقَ اللّهُ عَلَیْهِ أَمْرَهُ، وَ جَعَلَ الْفَقْرَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ، وَ لَمْ یَأْتِهِ مِنَ الدُّنْیا إِلاّ ما کَتَبَ لَهُ، وَ مَنْ کانَتْ نِیَّتُهُ الْآخِرَةَ جَمَعَ اللّهُ شَمْلَهُ، وَ جَعَلَ غِناهُ فِی قَلْبِهِ، وَ أَتَتْهُ الدُّنْیا وَ هِىَ راغِمَةٌ»!؛ (کسى که نیتش دنیا باشد، خداوند کار او را پریشان مى سازد، فقر را در برابر او قرار مى دهد، و جز آنچه براى او مقرر شده چیزى از دنیا به چنگ نمى آورد، و کسى که نیتش سراى آخرت باشد، خداوند پراکندگى او را به جمعیت مبدل مى سازد، و غنا و بى نیازى را در قلبش قرار مى دهد، دنیا تسلیم او مى گردد و به سراغ او مى آید).(6)
«الدُّنْیا مَزْرَعَةُ الآخِرَة»،(7) از روایات مشهورى است که حاصل مجموع بیانات فوق است.(8)