آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

معرفت و شناخت، دو گونه است: معرفت و شناخت اجمالى و شناخت تفصیلى. ما اجمالا می دانیم خدا وجود دارد و شناخت اجمالی نسبت به خداوند داریم، اما شناخت تفصیلی یعنی شناخت کنه ذات و صفات الهی، که برای ما ممکن نیست.

در ابتداء باید بدانیم که معرفت و شناخت، دو گونه است: معرفت اجمالى و معرفت تفصیلى. یا به تعبیرى دیگر، شناخت کنه ذات و شناخت مبدأ افعال.
به تعبیرى روشن تر هنگامى که به جهان هستى و این همه شگفتى ها و موجودات بدیع، با آن ظرافت و در عین حال عظمت مى نگریم و یا حتّى نگاهى به وجود خود مى کنیم، اجمالا مى فهمیم که خالق و آفریدگار و مبدئى دارد. این همان علم اجمالى است که آخرین مرحله قدرت شناخت انسان درباره خداست (منتها هر چه به اسرار هستى آگاه تر شویم به عظمت او آشناتر و در مسیر معرفت اجمالى او قوى تر خواهیم شد) امّا هنگامى که از خود مى پرسیم او چیست؟ و چگونه است؟ و دست به سوى حقیقت ذات پاک او دراز مى کنیم، چیزى جز حیرت و سرگردانى نصیبمان نمى شود و این است که مى گوییم راه به سوى او کاملا باز است و در عین حال راه کاملا بسته است.
مى توان این مسأله را با یک مثال روشن ساخت و آن این که همه ما به روشنى مى دانیم که نیرویى به نام جاذبه وجود دارد. چرا که هر چیزى رها شود سقوط مى کند و به سوى زمین جذب مى شود و اگر این جاذبه نبود آرامش و قرارى براى موجودات روى زمین وجود نداشت.
آگاهى بر وجود جاذبه چیزى نیست که مخصوص دانشمندان باشد، حتّى اطفال و کودکان خردسال نیز آن را به خوبى درک می کنند، ولى حقیقت جاذبه چیست، آیا امواج نامریى یا ذرّات ناشناخته و یا نیرویى دیگر است؟ و عجیب این که نیروى جاذبه بر خلاف آنچه در تمام جهان مادّه می شناسیم، ظاهرا براى انتقال از نقطه‏ اى به نقطه دیگر نیاز به زمان ندارد، بخلاف نور که سریعترین حرکت را در جهان مادّه دارد، ولى در عین حال به هنگام انتقال در فضا گاهى براى رسیدن از یک نقطه به نقطه دیگر میلیونها سال وقت لازم است. امّا نیروى جاذبه گویى در یک لحظه از هر نقطه‏ اى از جهان به نقطه دیگر منتقل می گردد و یا حد اقل سرعتى دارد بالاتر از آنچه تاکنون شنیده‏ایم.
این چه نیرویى است که این آثار را دارد؟ حقیقت ذات آن چگونه است؟ هیچ کس پاسخ روشنى براى آن ندارد.
جایى که در باره نیروى جاذبه که یکى از مخلوقات است علم و آگاهى ما نسبت به آن تنها جنبه اجمالى دارد و از علم تفصیلى به کلى دوریم، چگونه می توان در باره خالق جهان مادّه و ماوراى مادّه که وجودى است بى‏ نهایتِ در بى ‏نهایت، انتظار داشته باشیم که از کنه ذاتش با خبر شویم؟! ولى با این حال او را همه جا حاضر و ناظر و همراه هر موجودى در جهان مشاهده می کنیم.
با صد هزار جلوه برون آمدى که من با صد هزار دیده تماشا کنم تو را. (1)