آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

واژه "معجزه" به آن معنا که امروزه به کار مى رود هرگز در قرآن مجید نیامده است؛ ولی به جاى آن واژه هاى "آیه" و"بینه" و"برهان" آمده است؛ هر چند این سه واژه به معانى دیگرى نیز در قرآن مجید به کار رفته است؛ ولى یکى از معانى آنها معجزه است.

 واژه معجزه به آن معنا که امروزه به کار مى رود هرگز در قرآن مجید نیامده است؛ و به جاى آن واژه هاى دیگرى همچون "آیه" و "بینه" و "برهان" آمده است؛ هر چند این سه واژه به معانى دیگرى نیز در قرآن مجید به کار رفته است؛ ولى یکى از معانى آنها معجزه است.
قرآن مى فرماید: ([فرعون] گفت: "اگر نشانه اى آورده اى، نشان بده اگر از راستگویانى" * [موسى] عصاى خود را افکند؛ ناگهان ادهاى آشکارى شد. * و دست خود را [از گریبان] بیرون آورد؛ سفید و نورانى براى بینندگان بود)؛ «قَالَ إِنْ کُنتَ جِئْتَ بِآیَة فَأْتِ بِهَا إِنْ کُنتَ مِنَّ الصَّادِقِینَ * فَأَلْقَى عَصَاهُ فَإِذَا هِیَ ثُعْبَانٌ مُّبِینٌ * وَنَزَعَ یَدَهُ فَإِذَا هِیَ بَیْضَاءُ لِلنَّاظِرِینَ).(1)
در اینجا مى بینیم فرعون به عنوان یک امر مسلّم به خود حق مى دهد که مطالبه "آیه" یعنى معجزه کند؛ و موسى (علیه السلام) نیز این پیشنهاد را بدون چون و چرا مى پذیرد؛ و دو نمونه از معجزات خود را ارائه مى دهد.
در جائی دیگر اشاره پرمعنایى به معجزات حضرت مسیح (علیه السلام) شده، و از آنها به عنوان "آیت" یاد کرده است؛ و این در زمانى بود که به مریم(سلام الله علیها) بشارت تولد مسیح(علیه السلام) را داد، و فرمود: (و به سوى بنى اسرائیل فرستاده خواهد شد [تا به آنها بگوید:] من نشانه اى از طرف پروردگار شما، برایتان آورده ام؛ من از گِل، چیزى به شکل پرنده مى سازم؛ سپس در آن مى دمم و به اذن خدا، پرنده اى مى گردد. و به اذن خدا، کور مادر زاد و مبتلا به بیمارى پیسى را بهبودى مى بخشم؛ و مردگان را به اذن خدا زنده مى کنم؛ و به شما خبر مى دهم از آنچه مى خورید، و آنچه را در خانه هاى خود ذخیره مى کنید، به یقین در این [معجزات]، نشانه اى براى شمااست، اگر ایمان داشته باشید)؛ «وَرَسُولا إِلَى بَنِی إِسْرَائِیلَ أَنِّی قَدْ جِئْتُکُمْ بِآیَة مِّنْ رَّبِّکُمْ أَنِّی أَخْلُقُ لَکُمْ مِّنْ الطِّینِ کَهَیْئَةِ الطَّیْرِ فَأَنفُخُ فِیهِ فَیَکُونُ طَیْراً بِإِذْنِ اللهِ وَأُبْرِءُ الاَْکْمَهَ وَالاَْبْرَصَ وَأُحْىِ الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللهِ وَأُنَبِّئُکُمْ بِمَا تَأْکُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِی بُیُوتِکُمْ إِنَّ فِی ذَلِکَ لاَیَةً لَّکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُّؤْمِنینَ».(2)
در این آیه مجموعه اى از معجزات حضرت مسیح (علیه السلام) بیان شده مانند: آفرینش پرنده اى از گل، و شفاى بیماران غیر قابل علاج، و زنده کردن مردگان که همگى به اذن خداوند متعال صورت مى گرفته است.
در جائی دیگر، اشاره کوتاهى به معجزه یکى دیگر از پیامبران الهى یعنى حضرت صالح(علیه السلام) دیده مى شود، و با تکیه بر عنوان «بیّنه» و همچنین «آیه» آن را بازگو مى کند، مى فرماید: (و به سوى [قوم] ثمود، برادرشان صالح را [فرستادیم]؛ گفت: اى قوم من! [تنها] خدا را بپرستید، که جز او، معبودى براى شما نیست. دلیل روشنى از طرف پروردگارتان براى شما آمده: این ناقه الهى براى شما نشانه اى است)؛ «وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحاً قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللهَ مَا لَکُمْ مِّنْ إِلَه غَیْرُهُ قَدْ جَاءَتْکُمْ بَیِّنَةٌ مِّنْ رَّبِّکُمْ هَذِهِ نَاقَةُ اللهِ لَکُمْ آیَةً».(3)
در سوره هود آیه28 باز سخن از «بینّه» است و در این جا «بیّنه» نوح(علیه السلام) مطرح شده است؛ بینّه اى که مراد از آن معجزه آشکار است؛ زیرا در برابر گفتار مشرکان قوم او که مى گفتند: «بَلْ نَظُنُّکُمْ کَاذِبِینَ»؛ (ما شما را دروغگو گمان مى کنیم)، نوح گفت: (اى قوم من! خبر دهید اگر من دلیل روشنى از پروردگارم داشته باشم، و او از سوى خود رحمتى که شما از آن بى خبرید، به من داده باشد[آیا باز هم رسالت مرا انکارمى کنید]؟! آیا ما مى توانیم شما را به پذیرش این دلیل روشن مجبور سازیم، با این که شما کراهت دارید)؛ «قَالَ یَا قَوْمِ اَرَأَیْتُمْ اِنْ کُنْتُ عَلى بَیِّنَة مِّنْ رَّبّى وَ آتَانى رَحْمَةً مِّنْ عِنْدِهِ فَعُمِّیَتْ عَلَیْکُمْ اَنُلْزِمُکمُوها وَ اَنْتُمْ لَهَا کَارِهُون».(4)
بسیارى از مفسّران گفته اند که «بیّنه» در این جا به معناى معجزه است؛ هرچند از ابن عباس نقل شده که منظور دلیل منطقى روشن است؛ ولى با توجّه به تعبیر «من ربّى»؛ (از سوى پروردگارم) و با توجّه به این که این بیّنه در برابر نسبت کذب به نوح (علیه السلام) و یارانش اقامه شده هیچ مفهومى جز معجزه نمى تواند داشته باشد و شاید منظور ابن عبّاس از دلیل روشن نیز همان معجزه باشد.
اما در سوره قصص آیات "31 و 32" با تعبیر دیگرى در این زمینه، یعنى تعبیر «برهان» رو به رو مى شویم؛ اشاره به دو معجزه معروف موسى(علیه السلام)، یعنى تبدیل شدن عصا به مار عظیم و ید بیضا کرده، و مى فرماید: (این دو معجزه، [عصاء و ید بیضاء] برهان روشن از پروردگارت به سوى فرعون و اطرافیان او است)؛ «فَذَانِکَ بُرْهَانَانِ مِنْ رَّبِّکَ إِلَى فِرْعَوْنَ و مَلَِایِهِ».
از مجموع آنچه در بالا آمد به خوبى مى توان نتیجه گرفت که از دیدگاه قرآن مسأله معجزه، نه تنها در مورد پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) بلکه در مورد سایر پیامبران نیز به عنوان، یک سند عمده براى اثبات نبوّت تلقى شده است که در قرآن از آن با تعابیر " آیه"، "بیّنه" و " برهان" یاد شده است.(5)