آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

طبق آیه 55 سوره نور، هر زمان پایه هاى ایمان و عمل صالح در میان مسلمانان مستحکم شود، آنها صاحب حکومتى ریشه دار و پر نفوذ خواهند شد. ولی مصداق کامل آن حکومت امام زمان است که در روایات زیادی به این مطلب اشاره شده است.

خداى متعال در آیه 55 سوره «نور» مى فرماید: (خداوند به کسانى از شما که ایمان آورده اند و اعمال صالح انجام داده اند وعده مى دهد آنها را قطعاً خلیفه روى زمین کند، همان گونه که پیشینیان را خلافت روى زمین بخشید)؛ «وَعَدَ اللّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ».
آیه فوق مى گوید: خدا وعده حکومت روى زمین و تمکین دین، آئین و امنیت کامل را به گروهى که ایمان دارند و اعمالشان صالح است داده است، اما در این که منظور از این گروه از نظر مصداقى چه اشخاصى است؟ باز در میان مفسران گفتگو است:
بعضى آن را مخصوص صحابه پیامبر(صلى الله علیه وآله) دانسته اند که با پیروزى اسلام در عصر پیامبر(صلى الله علیه وآله)، صاحب حکومت در زمین شدند (البته منظور از «ارض» تمام روى زمین نیست بلکه مفهومى است که بر جزء و کل صدق مى کند).
بعضى دیگر، اشاره به حکومت خلفاى چهار گانه نخستین مى دانند.
بعضى مفهوم آن را چنان وسیع دانسته اند که این وعده را شامل تمام مسلمانانى که داراى این صفتند مى دانند.
و گروهى آن را اشاره به حکومت مهدى(علیه السلام) گرفته اند که شرق و غرب جهان در زیر لواى حکومتش قرار مى گیرد، آئین حق در همه جا نفوذ مى کند و ناامنى، خوف و جنگ از صفحه زمین بر چیده مى شود و عبادت خالى از شرک براى جهانیان تحقق مى یابد.
بدون شک آیه شامل مسلمانان نخستین مى شود و بدون شک حکومت مهدى(علیه السلام) که طبق عقیده عموم مسلمانان اعم از شیعه و اهل تسنن، سراسر روى زمین را پر از عدل و داد مى کند ـ بعد از آن که ظلم و جور همه جا را گرفته باشد ـ مصداق کامل این آیه است، ولى با این حال مانع از عمومیت و گستردگى مفهوم آیه نخواهد بود.
نتیجه این که: در هر عصر و زمان پایه هاى ایمان و عمل صالح در میان مسلمانان مستحکم شود، آنها صاحب حکومتى ریشه دار و پر نفوذ خواهند شد.
و این که بعضى مى گویند: کلمه «ارض» مطلق است و تمام روى زمین را شامل مى شود و این منحصراً مربوط به حکومت مهدى(علیه السلام) است با جمله «کَمَا اسْتَخْلَفْ...» سازگار نیست؛ زیرا خلافت و حکومت پیشینیان مسلماً در تمام پهنه زمین نبود.
به علاوه شأن نزول آیه نیز نشان مى دهد که حداقل نمونه اى از این حکومت در عصر پیامبر(صلى الله علیه وآله) براى مسلمانان (هر چند در اواخر عمر آن حضرت) حاصل شده است.
البته محصول تمام زحمات پیامبران و تبلیغات مستمر و پى گیر آنها و نمونه اتم حاکمیت توحید، امنیت کامل و عبادت خالى از شرک در زمانى تحقق مى یابد که مهدى(علیه السلام) آن سلاله انبیاء و فرزند پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) ظاهر شود، همان کسى که همه مسلمانان این حدیث را درباره او از پیامبر(صلى الله علیه وآله) نقل کرده اند: «لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیا اِلاّ یَوْمٌ لَطَوَّلَ اللّهُ ذلِکَ الْیَوْمَ حَتّى یَلِىَ رَجُلٌ مِنْ عِتْرَتِى، اِسْمُهُ اِسْمِى، یَمْلاَ ُ الأَرْضَ عَدْلاً وَ قِسْطاً کَما مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً»؛ (اگر از عمر دنیا جز یک روز باقى نماند، خداوند آن یک روز را آن قدر طولانى مى کند تا مردى از دودمان من که نامش نام من است حاکم بر زمین شود و صفحه زمین را پر از عدل و داد کند آن گونه که از ظلم و جور پر شده باشد).(1)
جالب این که: مرحوم «طبرسى» در ذیل آیه مى گوید: از اهلبیت پیامبر(صلى الله علیه وآله) نقل شده است: «اِنَّها فِى الْمَهْدِىِّ مِنْ آلِ مُحَمَّد»؛ (این آیه درباره مهدى آل محمّد(صلى الله علیه وآله) مى باشد).(2)
در تفسیر «روح المعانى» و بسیارى از تفاسیر شیعه، از امام سجاد(علیه السلام) چنین نقل شده است که در تفسیر آیه فرمود: «هُمْ وَ اللّهِ شِیْعَتُنا أَهْلَ الْبَیْتِ، یَفْعَلُ اللّهُ ذلِکَ بِهِمْ عَلى یَدَى رَجُل مِنّا، وَ هُوَ مَهْدِىُّ هذِهِ الأُمَّةِ، یَمْلاَ ُ الأَرْضَ عَدْلاً وَ قِسْطاً کَما مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً، وَ هُوَ الَّذِى قالَ رَسُولُ اللّهُ(صلى الله علیه وآله): لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیا اِلاّ یَوْمٌ...» ؛ (آنها به خدا سوگند شیعیان ما هستند، خداوند این کار را براى آنها به دست مردى از ما انجام مى دهد که «مهدى» این امت است، زمین را پر از عدل و داد مى کند، آن گونه که از ظلم و جور پر شده باشد و هم او است که پیامبر(صلى الله علیه وآله) در حق وى فرموده: اگر از عمر دنیا جز یک روز باقى نماند...).
همان گونه که گفتیم، این تفسیرها به معنى انحصار معنى آیه نیست، بلکه بیان مصداق کامل است.
منتها چون بعضى از مفسران همچون «آلوسى» در «روح المعانى» به این نکته توجه نکرده اند این احادیث را مردود شناخته اند.
«قرطبى» مفسر معروف اهل تسنن، از «مقداد بن اسود» چنین نقل مى کند: از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) شنیدم، فرمود: «ما عَلى ظَهْرِ الأَرْضِ بَیْتُ حَجَر وَ لا مَدَر اِلاّ أَدْخَلَهُ اللّهُ کَلِمَةَ الاِسْلامِ»؛ (بر روى زمین خانه اى از سنگ یا گل باقى نمى ماند مگر این که اسلام در آن وارد مى شود (و ایمان و توحید در سر تا سر روى زمین نفوذ مى کند)).(3)، (4)