آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

طبق آیه 61 سوره نساء هیچ اندیشه، سخن و عملی نیست مگر اینکه خداوند شاهد بر آن است و کوچک ترین چیز در زمین و آسمان از دیدگاه علم پروردگار پنهان نمى ماند مگر این که همه اینها در لوح محفوظ و کتاب آشکار علم خدا ثبت و ضبط است. اینکه در آیه آمده: در هیچ کار و حالى نیستى و هیچ آیه اى تلاوت نمى کنى و هیچ عملى انجام نمى دهید مگر این که ما شاهد و ناظر بر شما هستیم، در واقع اشاره به افکار، گفتار و اعمال انسان هاست، یعنى: خداوند از افکار و نیّات ما نیز آگاه و با خبر است.

پاسخ این سؤال را مى توان با اندک تأملى در آیه 61 سوره «یونس» به دست آورد. خداى متعال براى نشان دادن احاطه علمى خود بر کارهاى تمام موجودات و اینکه او از تمام ذرات موجودات، در پهنه آسمان و زمین، و جزئیات اعمال بندگان آگاه و باخبر است، مى فرماید: (در هیچ حالت، اندیشه و کار مهمى نمى باشى، و هیچ قسمتى از قرآن را تلاوت نمى کنى، و هیچ عملى را انجام نمى دهید، مگر این که ما شاهد و ناظر بر شما هستیم در آن هنگام که وارد آن عمل مى شوید)؛ «وَ ما تَکُونُ فی شَأْن وَ ما تَتْلُوا مِنْهُ مِنْ قُرْآن وَ لاتَعْمَلُونَ مِنْ عَمَل إِلاّ کُنّا عَلَیْکُمْ شُهُوداً إِذْ تُفیضُونَ فیهِ». (1)
«شهود» جمع «شاهد»، در اصل، به معنى حضور توأم با مشاهده با «چشم» و یا «قلب» و «فکر» است، و تعبیر به جمع، اشاره به این است که نه تنها خدا، بلکه فرشتگانى که فرمانبردار او و مراقب اعمال انسان ها هستند نیز، از همه این کارها با خبر، و شاهد و ناظرند.
سپس با تأکید بیشتر، مسأله آگاهى خدا نسبت به همه چیز را تعقیب کرده مى فرماید: (کوچک ترین چیز در زمین و آسمان ـ حتى به اندازه سنگینى ذره بى مقدارى ـ از دیدگاه علم پروردگار تو مخفى و پنهان نمى ماند، و نه کوچک تر از این، و نه بزرگ تر از این، مگر این که همه اینها در لوح محفوظ و کتاب آشکار علم خدا ثبت و ضبط است)؛ «وَ ما یَعْزُبُ عَنْ رَبِّکَ مِنْ مِثْقالِ ذَرَّة فِی الأَرْضِ وَ لا فِی السَّماءِ وَ لا أَصْغَرَ مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْبَرَ إِلاّ فی کِتاب مُبین».
خداى متعال در آیه مورد بحث، به هنگام اشاره به وسعت علم پروردگار، روى سه نکته تکیه کرده و فرموده:
در هیچ کار و حالى نیستى،
و هیچ آیه اى تلاوت نمى کنى،
و هیچ عملى انجام نمى دهید، مگر این که ما شاهد و ناظر بر شما هستیم.
این تعبیرات سه گانه، در واقع اشاره به «افکار»، «گفتار» و «اعمال» انسان ها است، یعنى: خداوند همان گونه که اعمال ما را مى بیند، و سخنان ما را مى شنود، از افکار و نیّات ما آگاه و با خبر است، و چیزى از اینها از محیط علم پروردگار بیرون نیست.
بدون شک، نیّات و حالات روحى، در مرحله نخست قرار دارد، گفتار پشت سر آن است، و کردار و عمل به دنبال آن، و لذا در آیه نیز، به همین ترتیب ذکر شده است.
همچنین در این آیه، درس بزرگى براى همه مسلمانان بیان شده.
درسى که مى تواند آنها را در مسیر حق به راه اندازد، و از کج روى ها و انحرافات باز دارد.
درسى که توجه به آن جامعه اى صالح و پاک مى سازد، و آن این که:
به این حقیقت توجه داشته باشیم:
هر گامى بر مى داریم، هر سخنى که مى گوئیم، و هر اندیشه اى که در سر مى پرورانیم، و به هر سو نگاه مى کنیم، و در هر حالى هستیم، نه تنها ذات پاک خدا، بلکه فرشتگان او نیز مراقب ما هستند، و با تمام توجه ما را مى نگرند.
کوچک ترین حرکتى در پهنه آسمان و زمین، از دیدگاه علم او مخفى و پنهان نمى ماند، نه تنها مخفى نمى ماند، که همه آنها در آن لوحى که محفوظ است، ثبت مى شود، و اشتباه، غلط و دگرگونى در آن راه ندارد، در صفحه علم بى پایان خدا، در اندیشه فرشتگان مقرّبین و نویسندگان اعمال آدمیان، در پرونده ما و در نامه اعمال همه ما ثبت مى گردد.
بى جهت نیست که امام صادق(علیه السلام) مى فرماید: (پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) هر زمان این آیه را تلاوت مى کرد، شدیداً گریه مى نمود)؛ «کانَ رَسُولُ اللّهِ إِذا قَرَأَ هذِهِ الآیَةُ بَکى بُکاءً شَدِیداً». (2)
جائى که پیامبر(صلى الله علیه وآله) با آن همه اخلاص و بندگى، و آن همه خدمت به خلق و عبادت خالق، از کار خود در برابر علم خدا ترسان باشد، حال ما و دیگران معلوم است. (3)