آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

با توجه به قرائن موجود در این آیه و آیات دیگر، منظور از «خلق» آفرینش نخستین و منظور از «امر» قوانین و نظاماتى است که به فرمان خدا در جهان حکومت مى کند و آنها را در مسیر خود رهبرى مى نماید. بعضى از فلاسفه مایلند عالم «خلق» را عالم «ماده» و عالم «امر» را عالم «ماوراء مادّه» بدانند؛ ولى این نظریه با موارد استعمال «امر» در قرآن  ناسازگار است.

پاسخ این سوال در آیه 54 سوره «اعراف» آمده است، در آنجا که مى فرماید: (آگاه باشید آفرینش و اداره امور جهان هستى تنها به دست او است)؛ «أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الأَمْرُ».
در این که منظور از «خلق» و «امر» چیست؟ میان مفسران گفتگو است، اما با توجه به قرائنى که در این آیه و آیات دیگر قرآن موجود است، روشن مى شود که منظور از «خلق» آفرینش نخستین، و منظور از «امر» قوانین و نظاماتى است که به فرمان پروردگار در عالم هستى حکومت مى کند و آنها را در مسیر خود رهبرى مى نماید.
این تعبیر، در حقیقت پاسخى است به آنها که مى پندارند: خداوند جهان را آفریده و آن را به حال خود واگذارده و کنارى نشسته است.
به تعبیر دیگر عالم هستى در ایجادش نیازمند به خدا است، اما در بقا و ادامه حیات نیازى ندارد!
این جمله مى گوید: همان طور که جهان در حدوثش نیازمند به او است، در تدبیر و ادامه حیات و اداره اش نیز وابسته به او مى باشد، و اگر لحظه اى لطف خدا از آن گرفته شود، نظامش به کلى از هم گسسته و نابود مى گردد.
بعضى از فلاسفه مایلند عالم «خلق» را عالم «ماده» و عالم «امر» را عالم «ماوراء مادّه» بدانند؛ زیرا «عالم خلق» جنبه تدریجى دارد و این خاصیت جهان ماده است و «عالم امر» جنبه دفعى و فورى دارد و این خاصیت جهان ماوراء ماده است چنان که مى خوانیم: «إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُون»؛ (هنگامى که خداوند چیزى را اراده کند، به او فرمان مى دهد موجود باش! آن هم موجود مى شود). (1)
ولى با توجه به موارد استعمال «امر» در آیات قرآن و حتى جمله «وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ مُسَخَّرات بِأَمْرِهِ» که در آیه مورد بحث آمده است، استفاده مى شود که: «امر» به معنى هر گونه فرمان الهى است، خواه در جهان ماده باشد یا جهان ماوراى ماده (دقت کنید). (2)