آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

درباره علیین که مربوط به نیکان است  دو تفسیر وجود دارد:1- نامه اعمال آنها در یک دیوان کل که بیانگر تمام اعمال مؤمنان است قرار دارد، دیوانى که بسیار بلند مرتبه و والامقام است. 2- نامه اعمال آنها بر فراز آنها در شریف ترین مکان، یا بر فراز بهشت در بلندترین مقام جاى دارد، و همه اینها نشان مى دهد که مقام آنها فوق العاده بلند و والا است.

پاسخ این سؤال را مى توان با توجه به آیات 18 ـ 21 سوره «مطففین» به دست آورد. خداوند مى فرماید: (چنان نیست که آنها درباره معاد مى پندارند، بلکه نامه اعمال ابرار و نیکان در علیین است)؛ «کَلاّ إِنَّ کِتابَ الاْ َبْرارِ لَفِی عِلِّیِّینَ».
«عِلِّیِّینَ» جمع «عِلِّى» (بر وزن ملّى) در اصل، به معنى مکان بالا یا اشخاصى است که در محل بالا مى نشینند و به ساکنان قسمت هاى مرتفع کوه ها نیز اطلاق شده است، و در اینجا جمعى آن را به معنى «برترین مکان آسمان» یا «برترین مکان بهشت» تفسیر کرده اند.
بعضى نیز گفته اند: ذکر آن به صیغه جمع به خاطر تأکید است و به معنى «عُلُوٌّ فِى عُلُوٍّ» یعنى «بلندى در بلندى» مى باشد.
در ایجا دو تفسیر در مورد علّییّن وجود دارد:
نخست این که: منظور از «کتاب الابرار» نامه اعمال نیکان و پاکان و مؤمنان است، و هدف بیان این نکته است که نامه اعمال آنها در یک دیوان کل که بیانگر تمام اعمال مؤمنان است قرار دارد، دیوانى که بسیار بلند مرتبه و والامقام است.
یا این که: نامه اعمال آنها بر فراز آنها در شریف ترین مکان، یا بر فراز بهشت در بلندترین مقام جاى دارد، و همه اینها نشان مى دهد که مقام خود آنها فوق العاده بلند و والا است.
در حدیثى مى خوانیم: پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) فرمود: منظور از «عِلِّیِیْن» آسمان هفتم و زیر عرش خدا است. (1)
و این درست، نقطه مقابل نامه اعمال «فجار» است، که در پست ترین محل یا پائین ترین طبقات دوزخ قرار گرفته.
تفسیر دیگر این که: «کتاب» در اینجا به معنى سرنوشت و حکم قطعى الهى است، که مقرر داشته نیکان در اعلى درجات بهشت باشند.
و البته، جمع میان این دو تفسیر، نیز ممکن است، که هم نامه اعمال آنها در یک دیوان کل قرار دارد، و هم مجموعه آن دیوان بر فراز آسمان ها است و هم فرمان الهى بر آن قرار گرفته که خودشان در بالاترین درجات بهشت باشند.
پس از آن، براى بیان اهمیت و عظمت «علیین» مى افزاید: (تو چه مى دانى علیین چیست)؛ «وَ ما أَدْراکَ ما عِلِّیُّونَ».
اشاره به این که: مقام و مکانى است برتر از «خیال و قیاس و گمان و وهم» که هیچ کس حتى پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) نیز نمى تواند ابعاد عظمت آن را دریابد.
آنگاه، خود قرآن به توضیح بیشتر پرداخته، مى افزاید: (علیین نامه اى است رقم زده شده)؛ «کِتابٌ مَرْقُومٌ».
این، بنا بر تفسیرى است که «علیین» را به معنى دیوان کل نامه اعمال ابرار معرفى مى کند، و اما بنا بر تفسیر دیگر، معنى آیه چنین است: «این سرنوشت حتمى است که خداوند درباره آنها رقم زده که جایگاهشان برترین درجات بهشت باشد» (بنابراین «کتاب مرقوم» تفسیرى است بر «کتاب الابرار» نه بر «علیین»)، (دقت کنید). (2)