آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اجماع علماى اسلام اعم از شیعه و سنى در زمینه ورود این آیه در مورد اهل بیت(ع) و تصریح آنها بر اینکه پیغمبر(ص) غیر از على(ع)  و فاطمه(س) و حسن و حسین(ع) کسى را براى مباهله نیاورد، قرینه آشکارى براى تفسیر آیه خواهد بود. بنابراین، ایراد مزبور تنها متوجه شیعه نمى شود. بلکه همه دانشمندان اسلام باید به آن پاسخ گویند. ثانیاً؛ اطلاق «صیغه جمع» بر«مفرد» یا بر «تثنیه» تازگى ندارد، و در قرآن و غیر قرآن از ادبیات عرب و حتى غیر عرب شواهد بسیارى دارد.

اشكال معروفى كه نويسنده «المنار» و بعضى ديگر، در مورد نزول آيه 61 سوره آل عمران معروف به آیه «مباهله» در حق اهل بيت(عليهم السلام) ذكر كرده اند اين است كه چگونه امكان دارد منظور از «ابنائنا»؛ (فرزندان ما) حسن و حسين(عليهما السلام) باشند در حالى كه «ابنائنا» جمع است و جمع بر دو نفر اطلاق نمى شود؟ و نيز چگونه ممكن است «نساءنا»؛ (زنان ما) كه معنى جمع دارد، تنها بر بانوى اسلام فاطمه زهرا(عليها السلام) اطلاق گردد؟ و نيز چگونه ممكن است منظور از «انفسنا»، تنها على(عليه السلام) مراد باشد؟ زيرا «انفسنا» نيز صيغه جمع است و على(عليه السلام) يك نفر بود.

«فَمَنْ حَاجَّکَ فيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَي الْکاذِبينَ»؛ (هر گاه بعد از علم و دانشی که [در باره مسیح] به تو رسیده [باز] کسانی با تو به محاجّه و ستیز برخیزند به آنها بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود؛ آن گاه مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم).

اولا: اجماع علماى اسلام و احادیث فراوانى که در بسیارى از منابع معروف و معتبر اسلامى اعم از شیعه و سنى در زمینه ورود این آیه در مورد اهل بیت(علیهم السلام)، به ما رسیده است و در آنها تصریح شده پیغمبر(صلى الله علیه وآله) غیر از على(علیه السلام) و فاطمه(علیها السلام) و حسن و حسین(علیهما السلام) کسى را براى مباهله نبرد، قرینه آشکارى براى تفسیر آیه خواهد بود؛ زیرا مى دانیم از جمله قرائنى که آیات قرآن را تفسیر مى کند، سنت و شأن نزول قطعى است.

بنابراین، ایراد مزبور تنها متوجه شیعه نمى شود. بلکه همه دانشمندان اسلام باید به آن پاسخ گویند.

ثانیاً: اطلاق «صیغه جمع» بر «مفرد» یا بر «تثنیه» تازگى ندارد، و در قرآن و غیر قرآن از ادبیات عرب و حتى غیر عرب شواهد بسیارى دارد.

توضیح این که:

بسیار مى شود به هنگام بیان یک قانون، یا تنظیم یک عهدنامه، حکم به صورت کلى و به صیغه جمع آورده مى شود، و مثلاً در عهدنامه چنین مى نویسند: مسئول اجراى آن امضاء کنندگان عهدنامه و فرزندان آنها هستند، در حالى که ممکن است یکى از دو طرف تنها یک یا دو فرزند داشته باشد، این موضوع هیچگونه منافاتى با تنظیم قانون یا عهدنامه به صورت «جمع» ندارد.

خلاصه این که: ما دو مرحله داریم، «مرحله قرارداد» و «مرحله اجرا»، در مرحله قرارداد، گاهى الفاظ به صورت جمع ذکر مى شود تا بر همه مصادیق تطبیق کند، ولى در مرحله اجرا ممکن است مصداق، منحصر به یک فرد باشد، و این انحصار در مصداق، منافات با کلى بودن مسأله ندارد.

به عبارت دیگر، پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) موظف بود طبق قراردادى که با نصاراى نجران بست، همه فرزندان و زنان خاص خاندانش و تمام کسانى را که به منزله جان او بودند، همراه خود به مباهله ببرد، ولى مصداقى جز دو فرزند و یک زن و یک مرد نداشت (دقت کنید).

اضافه بر این، در آیات قرآن موارد متعددى داریم که عبارت به صورت صیغه جمع آمده اما مصداق آن به جهتى از جهات منحصر به یک فرد بوده است: مثلاً در همین سوره آیه 173 مى خوانیم: «الَّذینَ قالَ لَهُمُ النّاسُ إِنَّ النّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ»؛ (کسانى که مردم به آنها گفتند دشمنان [براى حمله به شما] اجتماع کرده اند از آنها بترسید).

که منظور از «النّاسُ» (مردم) طبق تصریح جمعى از مفسران «نعیم بن مسعود» است که از «ابو سفیان» اموالى گرفته بود تا مسلمانان را از قدرت مشرکان بترساند!(1)

و همچنین در آیه 181 مى خوانیم: «لَقَدْ سَمِعَ اللّهُ قَوْلَ الَّذینَ قالُوا إِنَّ اللّهَ فَقیرٌ وَ نَحْنُ أَغْنِیاءُ»؛ (خداوند گفتار کسانى را که مى گفتند: خدا فقیر است و ما بى نیازیم [و لذا از ما مطالبه زکات کرده است!] شنید).

در حالى که منظور از «الَّذِیْنَ» در آیه، طبق تصریح جمعى از مفسران «حُیى بن اخطب» یا «فِنحاص» است.(2)

گاهى اطلاق کلمه جمع بر مفرد به عنوان بزرگداشت نیز دیده مى شود، همان طور که درباره ابراهیم مى خوانیم: «إِنَّ إِبْراهیمَ کانَ أُمَّةً قانِتاً لِلّهِ»؛ (ابراهیم امتى بود خاضع در پیشگاه خدا)(3) در اینجا کلمه «أُمّت» که اسم جمع است بر فرد فرد اطلاق شده است.(4)