گرچه فلسفه - الهى یا مادى - غالباً طرفدار امكان شناخت واقعيّت هاى عينى است؛ ولى گروهى منكر اين مطلب اند و دلايلى برای آن آورده اند. اما اشتباه بزرگ آنها اين است كه محدود بودن علم و شناخت انسان را با اصل مسأله شناخت اشتباه كرده اند. استدلالات آنها نیز در نهايت ثابت مى كند معارف انسان محدود و گاهى آلوده به پاره اى از خطاهاست؛ آنها مرز ميان بديهيات، نظريات، امور مطلق، نسبى، معرفت اجمالى و تفصيلى را نشناخته اند و بر اثر عدم شناخت دقيق اين سه موضوع ره افسانه مى زنند.

متوکل از هرگونه تاراج بيت المال و بناى كاخ هاى با شكوه و راه اندازى تشريفات براي خود و اطرافيانش فرو گذار نمي کرد. او تنها برای جشن ختنه کنان پسرش «عبدالله معتزّ» بالغ بر هشتاد و شش ميليون درهم خرج کرد.  سيوطى مى نويسد: او چهار هزار كنيز در كاخ خود داشت كه از همه آنها كام جسته بود و مسعودى، مورخ نامدار، مى گويد: در هيچ زمان و هيچ عصرى مانند دوران حكومت متوكل، پول خرج نمى شد.