بر اساس آیات قرآن و روایات، انسان موجودى است که در ميانه دو جهان مادّه و مجرّدات قرار داشته و داراى روح و جسم است. در واقع از جانب روح متعالى است و دست بر آسمان دارد و از سوى جسم متسافل است و دست بر زمين نهاده است. از سویی «قرآن» در توصیف مراحل آفرينش انسان، او را به جايى مى رساند كه از جهان مادّه فراتر رفته و روح متعالى در او دميده مى شود. وحى يك پديده روحانى است و در افرادى يافت مى شود كه داراى خصايص روحى والا هستند. اين الهامات و مطالب از خارج بر آنان اِلقا مى شود نه اينكه از داخل ضمير آنان بر ايشان جلوه گر شود، آن طور كه مُنكران وحى تصور كرده اند. پس وحى صرفاً پديده روحى است كه فقط براى اهل آن قابل درك است.

يكى از گامهاى نخستين در راه اصلاح نفس و تهذيب اخلاق و پرورش ملكات والاى انسانى، خود شناسى است. زيرا خودشناسی، سبب شناخت عظمت و كرامت نفس، شناخت خطرات هواى نفس و تضادّ آن با سعادت انسان و آماده شدن برای مقابله با آن، پی بردن به استعدادهاى گوناگونى كه براى پيشرفت و ترقى از سوى خداوند در وجود انسان نهفته شده، شناخت ريشه های مفاسد اخلاقى و بهترين راه براى خدا شناسى است.