هدایت و ضلالت الهی به معنای زمینه سازی و یا از بین بردن زمينه هاى مساعد است؛ بدون اينكه فرد را بر هدایت و یا گمراهی اجبار کرده باشد. این توفیقات و یا سلب توفیقات از سوی خداوند بی حساب و کتاب نیست؛ بلکه هر بنده ای با اعمال خود توفیقات الهی را به خود جلب و یا از خود سلب می کند. این موضوع مورد تأیید بسیاری از آیات قرآن و روایات اسلامی است.

برای درمان «غفلت»، علاوه بر انديشيدن به عواقب و پيامدهاى آن، بايستي به سراغ ريشه ها رفت؛ زيرا تا ريشه هاى يك بيمارى قطع نشود، درمان آن امكان ندارد. هم چنين پند و عبرت از وقایع تاریخی و تحولات روزگار، استمرار و دوام ذکر، نماز با حضور قلب و تفکر و اندیشه از ديگر راه هاي درمان غفلت هستند.

«هدایت تشریعى» به معنى ارائه طریق؛ بدون قید و شرط و جنبه عمومى و همگانى دارد، چنانکه در آیه 3 سوره دهر آمده: «إِنّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ إِمّا شاکِراً وَ إِمّا کَفُوراً»، اما «هدایت تکوینى» به معنى گرفتن دست بندگان و حفظ و حمایت از آنها تا رساندن به ساحل نجات، هرگز بى قید و شرط نیست. اضلال نقطه مقابل هدایت  است و مخصوص گروهى است که اوصاف آنان در قرآن بیان گشته است.