آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

به عقيده تورات، اين «اسحاق» بود كه به قربانگاه برده شد نه «اسماعيل»؛ اما قرآن تأكيد دارد كه او اسماعيل بوده است. شاهد بر ادعای قرآن اين است كه:
اولا: در متن تورات تعبير «تنها فرزندت» با اينكه قربانى اسحاق باشد، نمى سازد؛ چرا كه او چهارده سال از برادرش اسماعيل كوچك تر بود. بنابراين تنها فرزند ابراهيم كه به قربانگاهش برد اسماعيل بود و نه ديگرى.
ثانیا: در تعابیر قرآن و تورات به این قربانی نسل بابرکتی داده شده و اين اسماعيل بوده كه در نسلش بركاتی برای جهانيان قرار داده شده؛ اما نسل اسحاق(بنی اسرائيل) همواره مايه بدبختی و تباهی برای ملت‌ها و كشورها بوده است.

در سفر پيدايش تورات، اصحاح 22 آمده است:

«و واقع شد بعد از اين وقايع كه خدا ابراهيم را امتحان كرده بدو گفت اى ابراهيم، عرض كرد لبيّك. گفت اكنون پسر خود را كه يگانه توست و او را دوست مى دارى يعنى اسحاق را بردار و به زمين موريا برو و او را در آنجا بر يكى از كوه هايى كه به تو نشان مى دهم براى قربانى سوختنى بگذران. چون بدان مكانى كه خدا بدو فرموده بود رسيدند ابراهيم در آنجا مذبح را بنا نمود و هيزم را برهم نهاد و پسر خود اسحاق را بسته بالاى هيزم بر مذبح گذاشت. و ابراهيم دست خود را دراز كرده كارد را گرفت تا پسر خویش را ذبح نمايد. در حال فرشته خداوند از آسمان وى را ندا در داد و گفت: اى ابراهيم اى ابراهيم، عرض كرد لبيّك. گفت دست خود را بر پسر دراز مكن و بدو هيچ مكن زيرا كه الآن دانستم كه تو از خدا مى ترسى چون كه پسر يگانه خود را از من دريغ نداشتى.

آن گاه ابراهيم چشمان خود را بلند كرده ديد كه اينك قوچى در عقب وى در بيشه به شاخ هايش گرفتار شده پس ابراهيم رفت و قوچ را گرفته آن را در عوض پسر خود براى قربانى سوختنى گذرانيد. بار ديگر فرشته خداوند به ابراهيم از آسمان ندا در داد. و گفت خداوند مى گويد به ذات خود قسم مى خورم چون كه اين كار را كردى و پسر يگانه خود را دريغ نداشتى. هر آينه تو را بركت دهم و ذريّت تو را كثير سازم مانند ستارگان آسمان و مثل ريگ هايى كه بر كناره درياست و ذريّت تو دروازه هاى دشمنان خود را متصرّف خواهند شد. و از ذريّت تو جميع امت هاى زمين بركت خواهند يافت، چون كه قول مرا شنيدى».

قهرمان اين داستان از نظر يهوديان اسحاق است، كه شايد به گونه اى در لابه لاى قصه جاسازى شده، به جهت علاقه شديد بنى اسرائيل به اينكه پدرشان آن قربانى عظيم باشد كه در راه اطاعت پروردگار جان بركف نهاده و در نسلش بركت قرار داده شده است.

اما تعبير «تنها فرزندت» ـ كه خود دليلى بر پاكبازى ابراهيم در مقام امتثال فرمان پروردگار است ـ با اينكه قربانى اسحاق باشد نمى سازد؛ چرا كه او چهارده سال از برادرش اسماعيل كوچك تر بود. بنابراين تنها فرزند ابراهيم كه به قربانگاهش برد اسماعيل بود و نه ديگرى.

شاهد ديگر اين است: آنكه در نسلش بركاتى براى جهانيان بوده اسماعيل بوده، نه اسحاق، كه نسلش (بنى اسرائيل) همواره بدبختى و تباهى براى ملّت‌ها و كشورها آفريده است. قرآن نيز به اين نكته اشاره دارد آنجا كه مى گويد: «فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلاَم حَلِيم . فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَى فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانظُرْ مَاذَا تَرَى قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللهُ مِنَ الصَّابِرِينَ . فَلَمَّا أَسْلَمَا وَ تَلَّهُ لِلْجَبِينِ. وَ نَادَيْنَاهُ أَنْ يَا إِبْرَاهِيمُ . قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ . إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلاَءُ الْمُبِينُ . وَ فَدَيْنَاهُ بِذِبْح عَظِيم . وَ تَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الآخِرِينَ . سَلاَمٌ عَلَى إِبْرَاهِيمَ . كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ . إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِينَ . وَ بَشَّرْنَاهُ بِإِسْحَاقَ نَبِيّاً مِنَ الصَّالِحِينَ . وَ بَارَكْنَا عَلَيْهِ وَ عَلَى إِسْحَاقَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِهِمَا مُحْسِنٌ وَ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ مُبِينٌ»؛(1)

(پس او را به پسرى بردبار مژده داديم. و وقتى با او به جايگاه «سعى» رسيد، گفت اى «پسرك من! در خواب مى بينم كه تو را سر مى برم، پس ببين چه به نظرت مى آيد؟» گفت: «اى پدرِ من! آنچه را كه مأمورى بكن! ان شاء الله مرا از شكيبايان خواهى يافت». پس وقتى هر دو تن در دادند و پسر را به پيشانى بر خاك افكند، او را ندا داديم كه اى ابراهيم! رؤياى خود را حقيقت بخشيدى! ما نيكوكاران را چنين پاداش مى دهيم! راستى كه اين همان آزمايش آشكار بود! و او را در ازاى قربانى بزرگ باز رهانيديم، و در ميان آيندگان براى او [آوازه نيك] به جاى گذاشتيم. درود بر ابراهيم! نيكوكاران را چنين پاداش مى دهيم. در حقيقت او از بندگان با ايمان ما بود، و او را به اسحاق كه پيامبرى از جمله شايستگان است مژده داديم، و او را به اسحاق بركت داديم، و از نسل آن دو برخى نيكوكار و برخى آشكارا به خود ستمكار بودند).

مژده نخستى كه به ابراهيم داده شده پسرى بردبار است و اين مى رساند كه در آن هنگام فرزندى نداشته است.

و مژده دوم به صورت صريح و با ذكر نام، تولد اسحاق است كه از شايستگان بوده و اين يعنى مژده نخست، پسرى جز اسحاق است كه همان اسماعيل باشد.

در باب 21 سفر پيدايش نيز ابراهيم به نسلى از پسرش اسحاق و نسلى از پسرش اسماعيل بشارت داده شده. در شماره 12 آمده است: «ذريّت تو از اسحاق خوانده خواهد شد». و در شماره 13 آمده: «و از پسر كنيز نيز امتى به وجود آورم زيرا كه او نسل تو است».

از اينجا فهميده مى شود كه بركت فراگير همگانى كه در نسل قربانى قرار داده شده فقط مربوط به اسماعيل بوده كه با آن بركت، نسل وى امتى گشتند و بر سراسر گيتى چيره آمدند.(2)