پاسخ اجمالی:
رعایت حجاب منحصر به آموزه های اسلامی و پیروان این دین نیست. در آیین زرتشت تحکیم پایـه های خـانواده و پوشـیدگی زن همواره مـورد توجّه و توصیه بوده است. به گواهی نقاشی ها و نگارگری های باقی مانده از دوران ایران باستان، زرتشتیان در طول تاریخ پوشـش کـامل داشته اند.
در کتاب مقدس یهودیان، تفاسیر آن و شریعت برآمده از آنها روایت های تاریخی و احکام بسیار متنوعی راجع به لزوم پرده پوشی زنان و مقررات مربوط به شیوه تعامل خانوادگی و اجتماعی آنها و پوشش شان وجود دارد.
در آیین مسیحیت نیز حجاب امری رايج و مورد تأکيد بوده است. سيره عملی مسيحيان درصدر مسيحيت تایید کننده فرهنگ رعايت حجاب در اجتماعات است. نقش نگاری مریم مقدس با شنل پوشیده نیلی رنگ و لباس کاملا پوشیده و بلند راهبه های مسیحی نیز یکی دیگر از نمودهای فرهنگ حجاب نزد مسیحیان است.
پاسخ تفصیلی:
مقدمه:
کسانی که کمترین آشنایی با آموزه ها و فرهنگ اسلامی داشته باشند می دانند که حجاب از مسلّمات و واجبات، بلكه از ضروريّات این دین نزد تمام فِرَق مسلمين است كه كم كم به يك شعار تبديل شده و به آن پايبند هستند.(1) ولی آیا پوشیدگی زنان حکمی تأسیسی در آموزه های اسلامی است یا در ادیان و آیین های پیش از آن نیز سابقه داشته است؟
پوشش زنان زرتشی پیش از ورود اسلام به ایران
زن ایرانی همواره در تاریخ اساطیری خود دارای پوشش و حجاب بوده و آن را در شمار وظایف خود می دانسته است. شاهنامه فردوسی به عنوان یکی از اصیل ترین مـنابع مـستند تاریخ ایـران، نشانه هایی از پوشش و حجاب برای زنان ارائه می دهد. به طور کلی در تمامی مواردی کـه از زنان در شاهنامه نام برده شده، سخن از پوشیدگی، اصالت، پاکی، راستی و نمونه کامل زنـانگی آنان است. زنان شاهنامه تـا زمانی که در این مسیر گام بردارند، مورد توجه و تقدیس حکیم طوس و جامعه ایرانی هستند اگر نه منفور و طرد شده اند. در شاهنامه زن خوب و پاک، تقدیس شده و زن بد، بی حیا، بی شرم و بی نزاکت و پرده در، مورد نکوهش قرار گرفته است.(2)
این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که رعایت این پوشیدگی فقط مختص به محیط های شهری متمدن تر نبوده تا آنجا که در فرهنگ پوشـشی ایـل نشینان نیز نه تنها زنان به حـفظ حجاب و پوشیدن لباس‌های بلند مـلزم بوده اند.(3)
فرهنگ ایرانیان باستان بـر پایـه آموزه های آیین زرتشت شکل گرفته است. این آیین براصولی هم چون راستی و درستی و پرهیز از دروغ و تحکیم پایه های خانواده و پرورش فرزندان پاک نهاد تأکید فراوان دارد. ازاین رو، لزوم پوشـیدگی زن در آیـین زردشت و فرهنگ ایرانیان قـدیم مـورد توجه و توصیه بوده است. در متون مقدس زرتشتیان و در توصیه های زرتشت به همسران، همواره بر ارزش هایی چون توصیه همسران به غیرت برای دستیابی به زندگی پاک منش، پیشی گرفتن بر یکدیگر در کردار نیک و مهرورزی، دریافتن راه راست و پیروی از آن، لزوم دور ساختن هوا و هوس و خودخواهی و آروزهای باطل از خویش تأکید شده است و از مردان و زنان خواسته شده که تن و نیروی خود را پاک و منزه نگاه دارند.(4)
نقاشی های موجود و تصاویر کشف شده از دوران قدیم بیانگر این موضوع است که زرتشتیان در طول تاریخ پوشـش کـامل داشته اند که معمولا این پوشش برای مردان کلاه و دستار و لباس بلند و شلوار بوده است و برای خانم ها نیز چارقد بوده است که سر آنها را می پوشانیده است.(5)
پوشش و حجاب زنان در دین یهود
در کتاب مقدس یهودیان، تفاسیر آن و شریعت برآمده از این متون، روایت های تاریخی و احکام بسیار متنوعی راجع به لزوم پرده پوشی زنان و مقررات مربوط به شیوه تعامل خانوادگی و اجتماعی آنها وجود دارد که پرداختن به همه آنها از حوصله بحث ما خارج است. در اینجا فقط به آن دسته از بیانات تاریخی و آموزه ها و احکامی می پردازیم که مستقیما به مسأله پوشش و حجاب آنها مربوط است.
برای مثال در فرازی از کتاب مقدس یهودیان در نـقل ماجرای ازدواج اسحاق(علیه السلام) با «رفـقه» («ربـكا» در زبان لاتینی) در سـفر پيدايش آمده است: «رفقه چشمان خـود را بـلند كرد و اسحاق را ديد و از شتر فرود آمد، زيرا كه از خادم پرسيد، اين مرد كيست كه در صحرا به استقبال ما می آيد و خادم گفت آقای من است. پس بـرقع خود را گرفته خود را پوشـانيد».(6) روشـن است كه در اين نقل تورات، استفاده از روبـنده بـرای كسـی كه همسر اسحاق پسـر ابـراهيم(علیه السلام) است، به صراحت بـيان شـده و اين امر نشان دهنده رواج استفاده از روبنده در سابقه تاریخی بانوان بنی اسرائيل است.
همچنین این کتاب مقدس، در جایی دیگر، احوال عروس يهودا (پسـر يعـقوب نبی) را این گونه توصیف می کند که: «پس رخـت بيوگی را از خـويشتن بـيرون كرده و بـرقعي بر روی كشيده و خود را در چــادری پـوشيـده و بـه دروازه عيـنـايم كـه در راه تمنه است، نشست».(7) در اين عبارات نيز از روبنده و چادر نام برده شده كه نشانگر رواج آنها در مـيان بنی اسرائيل است و بر سنّت و سيره خاندان انبيای بنی اسرائيل در اين باب دلالت دارد.
عـبارت ديگری نيز در كتـاب «روت» در بـاب استفاده از چادر وجود دارد: «و بوعز [خطاب به روت] گفت: چادری كه بر توست بـياور و بـگير...».(8)
در اصول اخلاقی «تلمود» نیز - از مقدس ترین کتاب ها و مهم ترین تفاسیر «تورات» نزد یهودیان - آمده است که اگر زنی بدون اینکه چیزی بر سرش بیاندازد به میان مردم می رفت، به خاطر نقض قوانین یهود، شوهرش حق داشت که بدون پرداخت مهریه طلاقش دهد.(9)
جالب تر اینکه در تورات در اشاره به ارزش و اهمیت حجاب، «باز کردن موقتی حجاب از سر زنان خطاکار»، به عنوان یکی از مجازات های آنها بیان شده است.(10)
با توجه بـه مـضامين بـيان شده در مورد پوشش خاص زنان بنی اسرائيل، استفاده از چادر به عنوان پوشش سراسری كه همه اندام را می پوشاند و نيز روبنده كه صورت توسط آن مستور می گردد، محرز است. اگرچه در سيره عملی بانوان يهود گاهی استفاده از روبنده معمول نبوده است.
دكـتر مناخـيم.م. بريـر (پرفسور ادبيات در دانشگاه يشيوا) در كتـاب «زنان يهودی در ادبيات ربانی» می گويد: «همواره اين سنّت برای زنان يهودی وجود داشته كه با يك پوشـش سـر بـا هـر چـيـزی بـيـرون و در مــجـامع بـرونـد، حـتـی ايـن كـه هـمـه صـورت را بـپـوشـانـنـد و تنـها يـك چشـم را آزاد بـگـذارنـد».(11) يكي ديگر از علمای معاصر يهود در فلسطين اشغالی به نام «هاراو يعقوو يسرائل لوگاسی» در كتاب خود به نام «بت يعقوو» در بـخش حجاب زنان به طور مفصل در باب كيفيت پوشش و حجاب زنان بحث كرده كه اهمّ آن از اين قرار است: 1. لباس بايد به حدی گشاد و آزاد باشد تا اندام بدن به هيچ عنوان در آن برجسته نگردد و كمربند بـسته نـشود. 2. آستين ها بايد تا مچ دست را بپوشاند. 3. گردن از طرفين تا شروع شيب كتف از پشت و در جلو تا بالای استخوان جناغ را بپوشاند (يعني تمام دور گردن پوشانده شود)، حتي پاها بايد پوشيده بـاشد و از پشـت جوراب نبايد پوست پا ديده شود. 3. پوشش سر بايد تمام موی سر را بپوشاند و آرايشی كه باعث جلب توجه ديگران گردد گناه بسيار بزرگی است.(12)
مدارک به جا مانده از تاریخ یهودیان، از قرون وسطی تا دوره های تاریخی متأخر نیز بر پوشیدگی زنان یهودی دلالت دارد.
«ويل دورانـت» در «تاريخ تمدن» در مورد وضع زنان يهود در قرون وسطي می نويسد: «در طول قرون وسطی يهوديان همچنان زنـان خويش را با لباس های فاخر می آراستند لكن به آنها اجازه نمی دادند كه با سر عريان به ميان مردم روند».(13)
در يكي از مقالات دانشنامه ايرانـيكا نیز در مـورد پوشش كليمی های ايران و عراق آمده است: «زنان روی سرشان روسری هايی با منگوله های آويزان كه بـه روش متنوعی گـره زده می شد، می بستند. هنوز هم زنان مسن تر آنها جامه سنتي به تن می كنند... آنها دستمال بر سـر می كنند كه يك انتـهايـش در پشت و دومی در پيشانی گره می خورد.»(14) در دوران قاجار نیز زنان يهود از چادر مشكی و روبنده مشكی اسـتفاده می كردند.(15) همه این گزارش ها و بیانات نشان از جایگاه ویژه و برجسته حجاب و پوشش در میان زنان یهودی دارد.
حجاب در آئين مسيحيت
در مسيحيت هم مانند ساير اديان الهـي، حجاب امری رايج و مورد تأکيد بوده است. مسيحيت، نه تنها احکام دين يهـود در مـورد حـجاب را تغيير نداد، بلکه قوانين شديد آن را استمرار بخشيد و در برخی موارد قدم را فراتر نهاد و با سخت گيری بيشتری وجـوب حـجاب را مطرح کرد. در ادامه گزارشی اجمالی از برخی آموزه های مسیحی در کتاب مقدس و غیر آن راجع به حجاب ارائه می دهیم.
در رساله «پطرس رسول» در مورد نحوه پوشش و آرايش زنان مسيحی آمده اسـت: «و شما را زينت ظاهری نباشد، از بافتن موی و متحلی شدن به طلا و پوشش لباس، بلكه انسانيت قلبی در لباس غيرفساد [باید در میان شما مراعات گردد]؛ روح تعليم و آرام كه نزد خدا گرانبهاست، زيرا بدين گونه زنان مقدس در سابق نيز كه متوكل بـه خـدا بودند، خويشتن را زينت [باطنی] می كردند و شوهران خود را اطاعت می كردند، مانند ساره كه ابراهيم را مطيع می بود و او را آقا می خواند و شما دختران او شده ايد».(16) پطرس در اين كلام به دو نكته «نداشتن زينت ظاهری» و «استفاده از لبـاس غـيرفساد» در باب نحوه پوشش اشاره كرده كه هر دو مخصوص زنان مقدس و مؤمن است.
پولس نيز در اين باره می گوید: «همچنين زنان خويشتن را بيارايند به لباس مزين به حـيا و پرهـيز، نه به زلف ها و طلا و مرواريد و رخت گران بها، بلكه چنان كه زنانی می شايد كه دعوی دين داری كنند به اعمال صالحه».(17)
در رسالات پولس مطالبی نیز در مورد ضرورت پوشش سر برای زنان هـنگام نيايش ديده مـی شود: «امّا هر زنی که سر برهنه دعا... کند، سر خود را رسوا می‌سازد...».(18)
بعضي مسيحيان از عبارت فوق، پوشش سر را تنها هنگام دعا مستند می دانند، ولی سيره عملی مسيحيان درصدر مسيحيت مؤيّد رعايت حجاب زنان مسيحی در اجتماعات است.(19) حتی مواقعی كه زنان در حفظ حجاب كوتاهی می كردند، بـزرگان مـسيحيت به زبان نهی سخن می گفتند. مثلا در كلام «برتولد» اهـل «ريجنس بورگ» از بزرگان قرن سیزدهم مسیحیت آمده است که: «شما ای مردان می توانيد به اين كارها پايان بخشيد و دلاورانه به مبارزه با آن قيام كنيد ابتدا با سـخن خـوش و اگـر باز سرسختی نشان دهند قـدم مـيان نـهيد و روبند (تزيين شده) را از سر زن كشيده و پاره كنيد و حتی اگر چهار دانه از موها نيز كنده شد آن را در آتش افكنيد».(20) در اين كلام، استفاده تزیينی از روبـنده نـهی شـده كه خود حاكی از آن است كه روبنده تا آن زمان در ميان زنـان مـسيحی رواج داشته است.
فارغ از مضامین الهام بخش کتاب مقدس، حضرت مـريم، بـانوی مقدس عالم مسيحيت و الگوی زنان مسيحی نیز سيره پاك و عفيفانه ای داشت و پوشش سراسری كه از صـدر مـسيحيت تا اوايل رنسانس همواره در شمايل های او به تـصوير كشيده شده، مؤيد اين مـطلب است. حتی پس از رنسانس با وجـود فـضای غيرمذهبی ای كه بر همه شؤون فرهنگی غرب سايه افكند، باز هم با پوشش سـر خـصوصا با شنل نيلی رنگ ديده می شود كه اين امر حكايت از رعـايت حـجاب با استفاده از پوشش سـراسری بـرای سر و اندام در سيره مسيحيت دارد.(21)
در بررسی حالات راهبه های مسیحی نیز می بینیم که همه آنها از دیرباز تا کنون سادگی و دوری از زينت و آرايش ظاهری را همراه با پوشـيدگی انـدام حـفظ كرده و در روابط با مردان همواره حدود شـرعی را حفظ می نمايند. لباس راهبه ها عموما، از يک سرپوش سفيد رنگ زيرين همراه با يک سرپوش بلندتر كه از پشت به زانو می رسد و بـه رنـگ تيره تر می باشد، تشكيل شده است. دامن پيراهن آنها نيز بلند و تا روی پا می باشد و جوراب نيز عموما به رنگ تيره و ضخيم است. روشن است كه نوع پوشش راهبگان حكايت از حدود حـجاب سنتی بانوان مسیحی دارد.(22)
این فرازهای کتاب مقدس و این گزارش های تاریخی از سیره بزرگان مسیحی، مورخان و تحلیل گران را به این نتیجه رسانده که پوشش و حجاب بانوان، امری جداناشدنی از فرهنگ مسیحی است. برای مثال جرجی زيدان، دانشمند مسيحی، در این باره می نویسد: «اگر مقصود از حجاب، پوشانيدن تن و بدن است، اين وضع پيش از اسلام و حتی پيش از ظهور ديانت مسيح معمول بوده و ديانت مسيح هم تغييری در آن نداده است و تا اواخر قرون وسطی در اروپا معمول بوده و آثار آن، هـنوز در خود اروپا باقی مانده است.(23)
ويل دورانت نیز در مورد سيره عملی زنان مسيحی می نويسد: «وقتی که کشيشان چادر و روبند را يکی از ارکان اخلاق عيسوی دانستند، به دستورشان، زنان، چادرها را از حرير زربفت ساختند».(24) تصویرهایی که از پوشاک مسیحیان و مردم اروپا انتشار یافته است، به وضوح نشان می دهد که حجاب در بین زنان کاملا رعایت می شده است. در کتاب پوشاک اقوام مـختلف تألیف براون و اشنایدر برخی از تصاویر مربوط به زنان مسیحی آورده شده که همگی دارای لباسی بلند و پوشش سر می باشند.(25)
به هر حال سیره عملی زنان مسیحی و اخلاق عیسوی استفاده از خمار، برقع و چادر در بیرون خانه و هنگام نماز بوده است و اختلاط با مردان حتی در کلیسا ممنوع و آرایش و تزیین حتی در روبندها مـردود تـلقّی مـی شد. همه اینها بهترین آینه فرهنگ حجاب در دیانت مسیح است.(26)
جمع بندی اینکه: تاریخ دور حجاب و پوشش های حیامدارانه زنان در ادیان مختلف نشان از پیوستگی پوشیدگی با فطرت و ذات انسانی آنها دارد. بنابراین مدعیان و مدافعان برهنگی نمی توانند ادعا کنند حجاب از اول نبوده و اسلام آن را واجب كرده است!
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.