آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«اصحاب السّبت» گروهي از يهوديان بودند كه در كنار دريا به شغل ماهي گيري اشتغال داشتند. روز شنبه كه روز تعطیل و عبادت بود و ماهی گیری هم ممنوع بود، براي بهره مندي از ماهي ها اقدام به حفر حوضچه ها يا پهن كردن تورهاي صيد كردند و ماهي ها را روز بعد صيد كردند. در ميان آنها، عده اي سكوت كرده و عده اي نهي از منكر نموده و عده اي هم با آنها همراهي كردند؛ اما وقتي عذاب الهي آمد، جز گروه نهي از منكر كنندگان باقي مردم عذاب شدند.

يكي از سنت هاي الهي سنت امتحان است. خداوند همه اقوام و گروه ها را امتحان مي كند. يكي از اين گروه ها، «اصحاب السّبت» است. خداوند امتحان سختى از «اصحاب السّبت» گرفت که عدّه زيادى از امتحان شوندگان مردود شده، و تعداد كمى سربلند و سرافراز شدند. سرگذشت آنها در چند سوره «قرآن» آمده كه مهم تر از همه، آيه 47 سوره «نساء» و آيات 163 تا 166 سوره «اعراف» است.(1)
خلاصه داستان آنها به شرح زير است:
گروهى از يهوديان در كنار دريايى [ظاهراً درياى احمر] زندگى مى كردند، نام شهرشان ايله بود، كه بعداً ايلات ناميده شد. يكى از مشاغل ساحل نشينان، ماهى گيرى است كه براى تأمين نيازهاى خانواده و كسب و كار و تجارت به آن مى پردازند. به آنها دستور داده شد كه در روز شنبه، روز تعطيلى و عبادتِ قوم يهود، ماهى گيرى را تعطيل كرده و بقيّه هفته را به كار ماهى گيرى بپردازند. ماهى ها حيوانات با هوشى هستند، به گونه اى كه بعضى از ماهى هاى آزاد موقع تخم ريزى از يك اقيانوس حركت كرده و چندين هزار كيلومتر را طى مى كنند تا به محلّ تولّدشان برسند، و در آنجا تخم ريزى كنند.
آرى ماهى ها احساس كردند روزهاى شنبه خبرى از صيادها و ماهى گيرها نيست، لذا آزادانه بر روى آب ظاهر مى شدند تا از اكسيژن و نور آفتاب استفاده كافى را ببرند. صيّادان كه مى ديدند روز شنبه ماهى هاى فراوانى بر سطح آب ظاهر مى شوند وسوسه شدند. عدّه اى در مقابل وسوسه هاى شيطان مقاومت كرده و تسليم نشدند و هم چنان ماهى گيرى را در روز شنبه تعطيل كردند. امّا برخى ديگر متوسّل به كلاه شرعى شده، تا هم ماهى ها را از دست ندهند، و هم به خيال خود، با فرمان خدا مخالفت نكرده باشند و حرمت ماهى گيرى در روز شنبه شكسته نشود. برخى از آنها در كنار ساحل گودال هاى وسيعى ايجاد كرده و روز شنبه ورودى آن را باز مى نمودند و هنگامى كه ماهى ها وارد آن گودال مى شدند ورودى آب را مى بستند و روزهاى بعد ماهيان حبس شده در آن گودال ها را صيد مى كردند. عدّه اى ديگر تورهاى ماهى گيرى را شنبه در آب مى گستراندند و ماهى هاى گرفتار شده در دام را روزهاى ديگر از آب بيرون مى كشيدند!
يهوديان شهر ايلات در برابر اين امتحان الهى به سه گروه تقسيم شدند:
الف) گروه اوّل اكثريت گناهكار و خانواده هايشان.
ب) گروه دوم اقليت ناهيان از منكر كه اكثريّت گناهكار را موعظه و نصيحت مى كردند و مى گفتند خداوند شما را با چيزى كه دوست داريد آزمايش مى كند، مراقب باشيد از اين امتحان سرافراز خارج شويد. هر چند اكثريت گناهكار به توصيه هاى ناهيان از منكر گوش نمى دادند؛ امّا آنها خسته و مأيوس نشده و به كار خود ادامه مى دادند.
البتّه اين درس عبرتى است براى همه ما كه با يك بار گفتن و اثر نكردن مأيوس نشويم، بلكه آن را ادامه دهيم و مداومت داشته باشيم بالاخره تأثير خواهد كرد. حضرت نوح(عليه السلام) در طول 950 سال پيامبرى خود موفّق شد تنها حدود 80 نفر را خداپرست كند.(2) يعنى براى موحّد كردن هر نفر تقريباً 12 سال زحمت كشيد! حال ما با يك بار نهى از منكر كردن، حتّى نسبت به فرزندان و اعضاى خانواده نااميد و مأيوس مى شويم!
ج) گروه سوم بى طرف بودند. آنها به ناهيان از منكر مى گفتند: چرا خودتان را به زحمت مى اندازيد؟ آنها را رها كنيد، ما را در يك قبر كه نمى گذارند! عيسى به دين خود، موسى به دين خود! چرا سرى كه درد نمى كند دستمال مى بنديد! امّا ناهيان از منكر در پاسخ آنها مى گفتند: اين كار ما دو فايده دارد: نخست اينكه ما به فريضه نهى از منكر كه از واجبات مهم است عمل كرده ايم، و فرداى قيامت مؤاخذه نخواهيم شد. ديگر اينكه شايد متنبّه شوند و دست از كار خلاف خويش بردارند. مدّتى گذشت و عذاب الهى نازل شد. خداوند متعال در آيه 165 سوره «اعراف» مى فرمايد: «فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِهِ أَنْجَيْنَا الَّذِينَ يَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَ أَخَذْنَا الَّذِينَ ظَلَمُوا بِعَذَابٍ بَئِيسٍ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ»؛ (امّا هنگامى كه تذكراتى را كه به آنها داده شده بود فراموش كردند، [و لحظه عذاب فرا رسيد] نهى كنندگان از بدى را رهايى بخشيديم؛ و كسانى را كه ستم كردند، به خاطر نافرمانيشان به عذاب شديدى گرفتار ساختيم).
در روايتى آمده: ناهيان از منكر به اكثريّت آلوده و گروه بى تفاوت گفتند: ما نمى توانيم با شما در يك مكان زندگى كنيم، لذا ديوارى ميان خود كشيدند. ناهيان از منكر و خانوادهايشان اين سوى ديوار، و آن دو گروه در سوى ديگر. بناگاه ناهيان از منكر سر و صدايى را از آن سوى ديوار شنيدند وقتى به آنجا نگريستند مشاهده كردند كه تمام آنها به عذاب الهى گرفتار شدند، هم كسانى كه دست به حيله شرعى زدند و هم گروهى كه بى طرف بوده و با سكوت خود، كار گروه اوّل را تأييد كردند.(3)،(4)