آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) درباره فوائد «سکوت» می فرماید: «جبران آنچه بر اثر سكوت از دست داده اى آسان تر از جبران آن است که بر اثر سخن گفتن از دست رفته است، نگهدارى آنچه در ظرف است با محكم بستن دهانه آن امكان پذير است، كسى كه پرحرفى مى كند سخنان ناروا و بى معنا فراوان مى گويد». از این رو اگر سکوت انسان سبب اشتباه شود مى تواند آن را جبران كرد در حالى كه بازگرداندن سخنِ اشتباه ممکن نيست. سكوت عامل رهایی از دام سخنان بى معناست؛ زيرا سخن بدون فکر و مطالعه سبب رسوايى فرد مى شود؛ اما سخن كم و سنجيده سبب آبرومندى مى شود.

امام علي(عليه السلام) در بخشی از نامه 31 «نهج البلاغه» خطاب به فرزندش امام حسن(علیه السلام) مى فرمايد: (جبران آنچه بر اثر سكوت خود از دست داده اى آسان تر از جبران آن است كه بر اثر سخن گفتن از دست رفته باشد)؛ «وَ تَلَافِيكَ(1) مَا فَرَطَ(2) مِنْ صَمْتِكَ أَيْسَرُ مِنْ إِدْرَاكِكَ مَا فَاتَ مِنْ مَنْطِقِكَ». اشاره به اينكه انسان اگر از گفتن چيزى خوددارى و صرف نظر كند و بعد بفهمد اين سكوت اشتباه بوده فورا مى تواند آن را تلافى و تدارك كند؛ در حالى كه اگر سخنى بگويد و بعد بفهمد اين سخن اشتباه بوده و يا گفتنى نبوده است بازگرداندن آن امكان پذير نيست؛ همانند آبى است كه به روى زمين ريخته مى شود و جمع كردن آن عادتا غير ممكن است.
در ادامه اين سخن، راه صحيح را براى رسيدن به اين مقصود با ذكر مثالى نشان مى دهد و مى فرمايد: (نگهدارى آنچه در ظرف است با محكم بستن دهانه آن امكان پذير است)؛ «وَ حِفْظُ مَا فِي الْوِعَاءِ بِشَدِّ الْوِكَاءِ».
«وِعاء»؛ (ظرف) همان قلب و روح انسان است و «وكاء»؛ (ريسمانى است كه دهانه مشك را با آن مى بندند) اشاره به زبان و دهان انسان كه اگر انسان آن را در اختيار خود بگيرد سخنان ناموزون يا كلماتى كه موجب پشيمانى است از او صادر نمى شود. امام(علیه السلام) در بخش دیگری از این نامه به مضرات پر حرفی اشاره کرده، می فرماید: (كسى كه پرحرفى مى كند سخنان ناروا و بى معنا فراوان مى گويد)؛ «مَنْ أَكْثَرَ أَهْجَرَ(3)».
آرى يكى از فوايد سكوت، گرفتار نشدن در دام سخنان بى معناست و اين بسيار به تجربه رسيده كه افراد پر حرف پرت و پلا زياد مى گويند؛ زيرا سخنان سنجيده و حساب شده، فكر و مطالعه مى خواهد؛ در حالى كه افراد پر حرف مجالى براى فكر ندارند. امام(عليه السلام) در «غرر الحكم» عواقب سوء زيادى براى افراد پر حرف بيان فرموده از جمله اينكه «مَنْ كَثُرَ كَلَامُهُ زَلَّ»(4)؛ (كسى كه سخن بسيار گويد لغزش فراوان خواهد داشت) و همين امر آبروى او را مى برد و سبب خوارى و رسوايى مى گردد به عكس كسانى كه كم و سنجيده سخن مى گويند، سبب آبرومندى خود مى شوند و به گفته شاعر:
كم گوى و گزيده گوى چون دُرّ *** تا ز اندك تو جهان شود پر.(5)