آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

بعضى چنين مى پندارند كه استجابت «دعا» هيچ قيد و شرطى ندارد و انسان هر دعايى كه مى كند بايد انتظار داشته باشد كه از لطف خدا به اجابت برسد؛ در حالى كه چنين نيست. در روايات متعدّدى كه از معصومان(ع) به ما رسيده براى اجابت دعا شرايط متعدّدى ذكر شده از جمله: توبه و پاكى قلب، پرهيز از غذاى حرام و كسب حرام، تلاش و كوشش در مسير امر به معروف و نهى از منكر و ... امام صادق(ع) در حديثي مي فرمايند: «مبادا هيچ يك از شما از خدا درخواستى كند؛ مگر اينكه نخست حمد و ثناى او را بجا آورد و درود بر پيغمبر و آلش بفرستد سپس به گناه خود نزد او اعتراف [و توبه] كند سپس دعا نمايد».

بعضى چنين مى پندارند كه تعبيراتى نظير: «اُدْعُونِى أَسْتَجِبْ لَكُم»(1)؛ (مرا بخوانيد تا [دعاى] شما را اجابت كنم)، هيچ قيد و شرطى ندارد و انسان هر دعايى كه مى كند بايد انتظار داشته باشد كه از لطف خدا به اجابت رسد؛ در حالى كه چنين نيست. در روايات متعدّدى كه از معصومان(عليهم السلام) به ما رسيده براى اجابت دعا شرايط متعدّدى ذكر شده است از جمله:
1. توبه و پاكى قلب؛ امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد: «إِيَّاكُمْ أَنْ يَسْأَلَ أَحَدٌ مِنْكُمْ رَبَّهُ شَيْئاً مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ حَتَّى يَبْدَأَ بِالثَّنَاءِ عَلَى اللهِ وَ الْمِدْحَةِ لَهُ وَ الصَّلَاةِ عَلَى النَّبِيِّ وَ آلِهِ ثُمَّ الْإِعْتِرَافِ بِالذَّنْبِ وَ التَّوْبَةِ ثُمَّ الْمَسْأَلَةِ»(2)؛ (مبادا هيچ يك از شما از خدا درخواستى كند مگر اينكه نخست حمد و ثناى او را بجا آورد و درود بر پيغمبر و آلش بفرستد سپس به گناه خود نزد او اعتراف [و توبه] كند سپس دعا نمايد).
2. ديگر اينكه دعا كننده بايد در پاكى زندگى خود به ويژه پرهيز از غذاى حرام و كسب حرام بكوشد، همان گونه كه پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) فرمود: «مَنْ أَحَبَّ أَنْ يُسْتَجَابَ دُعَاؤُهُ فَلْيُطَيِّبْ مَطْعَمَهُ وَ مَكْسَبَه»(3)؛ (كسى كه دوست دارد دعايش مستجاب گردد بايد غذا و كسب خود را از حرام پاك كند). در حالى كه بسيارى از مردم به هنگام دعا نه توبه مى كنند و نه از غذاهاى آلوده يا مشكوك پرهيزى دارند، باز هم اجابت تمام دعاهايشان را انتظار مى كشند.
3. نيز از شرايط دعا، تلاش و كوشش در مسير امر به معروف و نهى از منكر است؛ آنها كه شاهد مناظر گناه هستند و عكس العملى نشان نمى دهند، نمى توانند انتظار استجابت دعا داشته باشند همان گونه كه در حديثى از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) آمده است: «وَ لَتَأْمُرُنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَتَنْهُنَّ عَنِ الْمُنْكَرِ أَوْ لَيُسَلِّطَنَّ اللهُ شِرَارَكُمْ عَلَى خِيَارِكُمْ فَيَدْعُو خِيَارُكُمْ فَلاَ يُسْتَجَابُ لَهُمْ»(4)؛ (بايد امر به معروف و نهى از منكر كنيد و گرنه خداوند بَدان را بر نيكان شما مسلط مى كند آن گاه هر چه دعا كنید مستجاب نخواهد شد).
در حديث آمده است كه: «شخصى نزد امير مؤمنان(عليه السلام) آمد و از عدم استجابت دعايش شكايت كرد و گفت: با اينكه خدا فرموده دعا كنيد من اجابت مى كنم، پس چرا ما دعا مى كنيم و به اجابت نمى رسد؟ امام(عليه السلام) در آن حديث هشت شرط براى استجابت دعا بيان فرمود كه بخشى از آن در احاديث بالا آمده است.(5)،(6)،(7)