آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) درباره اقامه نمودن نماز اول وقت می فرماید: «نماز را در اوقات خودش بجاى آر، نه آنكه به هنگام بيكارى در انجامش تعجيل كنى و به هنگام اشتغال به كار، آن را تأخير بيندازى و بدان تمام اعمالت تابع نماز تو خواهد بود». منظور امام(ع) از اينكه تمام اعمال تابع نماز است يا اين است كه اگر نماز را به درستى انجام دهد از بركت نماز، ساير اعمال او نيز به درستى انجام خواهد گرفت و يا اينكه در آخرت، نخستين چيزى كه مورد حساب قرار مى گيرد، نماز است و سپس ساير اعمال.

امام علي(علیه السلام) در بخشی از نامه 27 «نهج البلاغه» به محمد بن ابی بکر، به مسئله نماز - كه از مهم ترين اركان اسلام است - مى پردازد و مى فرمايد: (نماز را در اوقات خودش بجاى آر، نه آنكه به هنگام بيكارى در انجامش تعجيل كنى و نه آنكه به هنگام اشتغال به كار، آن را تأخير بيندازى و بدان تمام اعمالت تابع نماز تو خواهد بود [اگر نماز را آن گونه كه بايد و شايد و به طور كامل انجام دهى اعمال ديگرت سامان خواهد يافت و در قيامت نيز نخست به نمازت مى نگرند سپس به ساير اعمالت])؛ «صَلِّ الصَّلَاةَ لِوَقْتِهَا الْمُؤَقَّتِ لَهَا، وَ لَا تُعَجِّلْ وَقْتَهَا لِفَرَاغٍ، وَ لَا تُؤَخِّرْهَا عَنْ وَقْتِهَا لِاشْتِغَالٍ وَ اعْلَمْ أَنَّ كُلَّ شَيْ‏ءٍ مِنْ عَمَلِكَ تَبَعٌ لِصَلَاتِكَ‏».
بسيارى از شارحان «نهج البلاغه» گفته اند: امام(عليه السلام) در نخستين سفارش در مورد نماز به اين نظر دارد كه نماز را پيش از وقت (مثلا نماز ظهر را پيش از ظهر و نماز صبح را قبل از طلوع فجر) به جهت فراغت و بيكارى به جاى نياور؛ ولى با توجّه به اينكه كمتر كسى ديده ايم و شنيده ايم كه نماز خود را قبل از ظهر يا قبل از غروب و طلوع فجر به جا آورد؛ زيرا اين مطلب بر همه حتى براى افراد كاهل نماز هم مسلّم است كه نماز قبل از وقت محتوايى ندارد، با توجّه به اين نكته، احتمال ديگرى در تفسير اين جمله هست كه فرمايش امام(عليه السلام) ناظر به نماز اوّل وقت و آخر وقت است؛ مى فرمايد: چنان نباش كه اگر بيكار باشى نماز را اوّل وقت بخوانى و اگر مشغول به كار باشى نماز را موكول به آخر وقت كنى، بلكه هميشه و در هر حال كار خود را تعطيل كن و نماز را در اوّل وقتش به جاى آور.
در واقع اشاره به همان جمله معروف است كه انسان به نمازش نگويد كار دارم؛ بلكه به كارش بگويد نماز دارد. به يقين تقيد به نماز در اوّل وقت، روح و جان و زندگى انسان را نورانى مى كند و كارهاى ديگر او از بركت نماز سامان مى يابد. در حديثى از امام باقر(عليه السلام) نقل شده است: «إِنَّ الصَّلَاةَ إِذَا ارْتَفَعَتْ فِي أَوَّلِ وَقْتِهَا رَجَعَتْ إِلَى صَاحِبِهَا وَ هِيَ بَيْضَاءُ مُشْرِقَةٌ تَقُولُ حَفِظْتَنِي حَفِظَكَ اللهُ وَ إِذَا ارْتَفَعَتْ فِي غَيْرِ وَقْتِهَا بِغَيْرِ حُدُودِهَا رَجَعَتْ إِلَى صَاحِبِهَا وَ هِيَ سَوْدَاءُ مُظْلِمَةٌ تَقُولُ ضَيَّعْتَنِي ضَيَّعَكَ اللهُ»(1)؛ (هنگامى كه نماز در اوّل وقت خوانده شود به سوى صاحبش باز مى گردد؛ در حالى كه سفيد و نورانى است و به او مى گويد: مرا محفوظ داشتى خداوند تو را حفظ كند و هنگامى كه در غير وقت و بدون رعايت حدود انجام شود به صاحبش باز مى گردد در حالى كه سياه و تاريك است و به او مى گويد مرا ضايع كردى خدا تو را ضايع كند).
جمله «وَ اعْلَمْ...» همان گونه كه در بالا اشاره شد دو معنا دارد يكى اينكه در دنيا ساير اعمال انسان تابع نماز اوست اگر نماز را به درستى انجام دهد از بركت نماز، ساير اعمال او نيز به درستى انجام خواهد گرفت و ديگر اينكه در آخرت همان گونه كه در روايات آمده نخستين چيزى كه مورد حساب قرار مى گيرد، نماز است و سپس ساير اعمال: «إِنَّ أَوَّلَ مَا يُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ الصَّلاَةُ فَإِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ مَا سِوَاهَا»(2)؛ (نخستين چيزى كه بندگان با آن محاسبه مى شوند نماز است؛ اگر نماز مقبول شد بقيّه اعمال نيز قبول مى شود).(3)