آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

روايات اسلامی بخش قابل ملاحظه اى از مصائبى كه دامنگير جوامع انسانى مى شود را ناشی از مجازات و كيفر گناهان می داند. لذا امام صادق(ع) فرمودند: «هنگامى كه خداوند بر قومى غضب كند و عذاب [نابود كننده] بر آنها نازل نسازد قيمت هاى آنها را گران و عمرهايشان را كوتاه مى كند، تجارشان سود نمى برند و نهرهايشان كم آب و ميوه هايشان نمو نمى كند، اشرارشان بر آنها مسلط مى شوند و...». همچنین امام رضا(ع) می فرماید: «هر زمان بندگان گناهان تازه اى را ابداع كنند، خداوند بلاهاى تازه و ناشناخته اى بر آنها مسلط مى سازد».

در روايات اسلامى به طور گسترده ديده مى شود كه حداقل بخش قابل ملاحظه اى از مصائبى كه دامنگير جوامع انسانى مى شود جنبه مجازات و كيفر گناهان دارد، به عنوان نمونه:
1. در حديثى از امام صادق(عليه السلام) آمده است كه فرمود: «اِنَّ اللهَ تَعالى اِذا غَضِبَ عَلَى اُمَّة، ثُمَّ لَمْ‌يُنْزِلْ بِهَا الْعَذابَ، اَغْلَى اَسْعارَها وَ قَصَّرَ اَعْمارَها وَ لَمْ تَرْبَحْ تُجّارُها وَ لَمْ‌تُغْزُرْ اَنْهارُها وَ لَمْ تُزَكَّ ثِمارُها وَ سَلَّطَ عَلَيْها شِرارَها وَ حَبَسَ عَلَيْها اَمْطارَها»(1)؛ (هنگامى كه خداوند بر قومى غضب كند و عذاب [نابود كننده] بر آنها نازل نسازد قيمت هاى آنها را گران و عمرهايشان را كوتاه مى كند، تجارشان سود نمى برند و نهرهايشان كم آب و ميوه هايشان نموّ نمى كند و خوب نمى شود، اشرارشان بر آنها مسلط مى شوند و باران حبس مى گردد).
2. در حديث ديگرى از امام على بن موسى الرضا(عليه السلام) مى خوانيم: «كُلَّما اَحْدَثَ الْعِبادُ مِنَ الذُّنُوْبِ ما لَمْ يَكُونُوا يَعْمَلُوْنَ اَحْدَثَ لَهُمْ مِنْ الْبَلاءِ ما لمْ‌يَكُونُوا يَعْرِفُوْنَ»(2)؛ (هر زمان بندگان گناهان تازه اى را ابداع كنند، خداوند بلاهاى تازه و ناشناخته اى بر آنها مسلط مى سازد).
3. در روايت ديگرى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم: «مَنْ يَمُوْتُ بِالذُّنُوْبِ اَكْثَرُ مِمَّنْ يَمُوْتُ بِالآجالِ وَ مَنْ يَعيشُ بِالاِْحْسانِ اَكْثَرُ مِمَّنْ يَعيشُ بِالاَْعْمارِ»(3)؛ (كسانى كه بر اثر گناهانشان مى ميرند بيش از آنها هستند كه با مرگ طبيعى از دنيا مى روند! و كسانى كه به خاطر نيكى كردن عمر طولانى مى كنند بيش از آنها هستند كه عمر طبيعى طولانى دارند!).
4. باز در حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم: «اِنَّ الرَّجُلَ لَيُذْنِبُ الذَّنْبَ فَيُحْرَمُ صَلاةَ اللَّيْلِ وَ اِنَّ عَمَلَ الشَّرِّ اَسْرَعُ فى صاحِبِهِ مِنَ السِّكيْنِ فى اللَّحمِ!»(4)؛ (گاه انسان گناهى مى كند و از نماز شب محروم مى گردد، تأثير شوم عملِ شر در صاحبش از [تأثيرِ] كارد در گوشت سريعتر است!) اين حديث مى تواند شاهدى براى اين بحث باشد.
5. در حديث ديگرى از امام باقر(عليه السلام) چنين مى خوانيم: ما در كتاب رسول خدا(صلى الله عليه وآله) (روايات پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله)) اين سخن را يافته ايم: «اِذا ظَهَرَ الزِّنا مِنْ بَعْدى كَثُرَ مَوْتُ الْفُجْأَةِ وَ اِذا طُفِّفَ الْمِكْيالُ وَ الْميزانُ اَخَذَهُمُ اللهُ بِالسِّنينَ وَ النَّقْصِ وَ اِذا مَنَعُوا الزَّكاةَ مَنَعَتِ الأَرْضُ بَرَكَتَها مِنَ الزَّرْعِ وَ الثِّمارِ وَ الْمَعادِنِ كُلِّها وَ اِذا جارُوا فى الاَْحْكامِ تَعاوَنُوا عَلَى الظُّلْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اِذ اَنقَضُوا الْعَهْدَ سَلَّطَ اللهُ عَلَيْهِمْ عَدُوَّهُمْ وَ اِذا قَطَعُوا الأَرْحامَ جُعِلَتِ الأَمْوالُ فى اَيْدى الاَْشْرارِ وَ اِذا لَمْ يَأْمُروُا بِالْمَعْرُوفِ وَ لَمْ‌يَنْهَوا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لَمْ‌يَتَّبِعُوا الاَخْيارَ مِنْ اَهْلِ بَيْتى سَلَّطَ اللهُ عَلَيْهِمْ شِرارَهُمْ، فَيَدْعُوا خِيارَهُمْ فَلايُسْتَجابُ لَهُمْ!»(5)؛ (هنگامى كه بعد از من، زنا در ميان مردم آشكار گردد مرگ هاى ناگهانى فزونى مى گيرد و هنگامى كه كم فروشى كنند خداوند خشك‌سالى و كمبود را بر آنها مى فرستد و هنگامى كه منع زكات كنند زمين بركات خود را از زراعت و ميوه و معادن همگى را از آنها باز مى دارد و هنگامى كه جور در احكام و داورى ها كنند، تعاون بر ظلم و عدوان خواهند كرد و هنگامى كه پيمان شكنى كنند خداوند دشمنانشان را بر آنها مسلط مى كند و هنگامى كه قطع رحم كنند اموال به دست اشرار مى افتد و هنگامى كه امر به معروف و نهى از منكر را ترك گويند و از نيكان اهل بيت من پيروى نكنند خداوند بدان آنها را بر آنها مسلط مى كند و نيكانشان دعا مى كنند و مستجاب نمى شود).
6. در تفسير سوره نوح حديث جالبى در اين زمينه از امام على(عليه السلام) نقل شده است، قلانسى _كه از بزرگان علماى اهل سنت است_ در تفسير خود چنين نقل مى كند كه مردى نزد اميرمؤمنان على(عليه السلام) آمد و گفت: يا اميرالمؤمنين! گناهِ بسياري كرده ام و صحيفه اعمال خود را با آن سياه كرده ام، دعا كن خدا مرا بيامرزد حضرت فرمود: برو استغفار كن! ديگرى آمد و گفت: يا اميرالمومنين! مزارع من به جهت كمى آب خشك شده دعا كن خدا باران بفرستد فرمود: برو استغفار كن. ديگرى آمد عرض كرد: مردى فقيرم و از فقر بى طاقت شده ام، دعا فرما تا خدا از لطف عميم خود مرا انعامى بخشد فرمود: برو استغفار كن. مرد چهارمى آمد و گفت: يا اميرالمؤمنين! مال بسيار دارم ولى فرزند ندارم دعا كن تا خداوند متعال مرا فرزندى دهد، فرمود: برو استغفار كن.
يكى ديگر برخاست و گفت: يا سيد الوصيين! باغ و بوستان من ميوه كم مى دهد، دعا كن خداوند آن را بركت دهد، فرمود: استغفار كن. شخص ديگرى گفت: يا على! در منطقه ما چشمه ها خشك شده و آب قنات ها فرو رفته و قحطى ظاهر گشته، از حضرتت التماس دعائى دارم، فرمود: استغفار كن! ابن عباس مى گويد من در خدمت آن حضرت بودم. عرض كردم يا اميرالمؤمنين! از تو تقاضاهاى مختلف كردند و تو همه را يك پاسخ دادى ـ و براى همه اين بيماران يك دارو نوشتى، آن هم استغفار! ـ فرمود: اى پسر عم! آيا اين آيات را نشنيده اى [كه از زبان نوح] مى فرمايد: «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كانَ غَفّاراً * يُرْسِلِ السَّماءَ عَلَيْكُمْ مِدْراراً * وَ يُمْدِدْكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِينَ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ جَنّاتٍ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ أَنْهاراً»(6)؛ (و گفتم: از پروردگار خويش آمرزش بطلبيد كه او بسيار آمرزنده است * تا بارانهاى پر بركت آسمان را پى در پى بر شما فرو فرستد * و شما را با اموال و فرزندان فراوان امداد كند و باغهاى سرسبز و نهرهاى جارى در اختيارتان قرار دهد).
جمعى از مفسّران اهل سنت، حديث فوق را از حسن بصرى نقل كرده اند و اگر اين حديث از او نقل شده باشد به احتمال قوى از اميرمؤمنان على(عليه السلام) شنيده است، چون از مكتب حضرت، استفاده فراوان برده است. روايات فوق و روايات فراوان ديگرى كه در كتب اخبار، تواريخ و تفاسير نقل شده از بهترين شواهد براى ارتباط و پيوند بخشى از مصائب با گناهان و معاصى است، (البتّه بعضى از اين روايات ناظر به اثر وضعى اعمال است و بعضى ناظر به مجازات الهى است و بعضى نيز تاب هر دو معنا را دارد).(7)