آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند «عليم» است و آن دسته از افرادی كه گناه و ثواب را به هم آميخته‌ اند را به خوبى مى شناسد، و «حكيم» است و درباره فرد فرد آنها آنچه را كه شايسته است انجام مى دهد؛ در واقع «عليم» اشاره به شناخت موضوع است و «حكيم» آگاهى بر حكم. البته مسلّم است مجازات الهى يا عفو او هيچ كدام بى حساب نيست، و بر پايه شايستگى هاى عملى و اخلاقى و نيّات اشخاص است.

در آيه 106 سوره «توبه» به تعبيري برخورد مى كنيم كه «علم» و «حكمت» را با هم مى آميزد و در كنار يكديگر قرار مى دهد و بعد از آن درباره گروهى از مسلمانان كه گناه و ثواب را به هم آميخته اند، مى فرمايد: «كارشان منوط به فرمان خدا است كه آنها را عذاب كند يا ببخشد»؛ سپس اضافه مى كند: (و خداوند دانا و حكيم است)؛ «وَ اللهُ عَليمٌ حَكيمٌ». خداوند «عليم» است و اين گروه را به خوبى مى شناسد، و «حكيم» است و درباره فرد فرد آنها آنچه را كه شايسته است انجام مى دهد، در يك جا رحمت، و در جاى ديگر عذاب؛ و به اين ترتيب آنها را در ميان خوف و رجاء كه عامل تربيت انسان است نگه مى دارد. در واقع «عليم» اشاره به شناخت موضوع است و «حكيم» آگاهى بر حكم.(1)
مسلّم است مجازات الهى يا عفو او هيچ كدام بى حساب نيست و بر پايه شايستگى هاى عملى و اخلاقى و نيّات اشخاص است. جالب اين كه در چند آيه قبل از آن هنگامى كه از گروه ديگرى از كسانى كه گناه را با اطاعت آميخته اند سخن مى گويد؛ به آنها وعده آمرزش داده و با جمله: «إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحيمٌ» آن را تأكيد مى كند كه متناسب با آن است، و به نظر مى رسد كه آن آيه درباره كسانى است كه بعد از گناه به زودى توبه كرده و خود را اصلاح نموده اند، ولى گروه مورد بحث چنين نبوده اند.
در آيات فراوان ديگرى نيز همين واژه «عليم» و «حكيم» ديده مى شود و همه جا رابطه نزديكى با محتواى آيه دارد؛ چرا كه در بسيارى از اين آيات سخن از احكام و قوانين الهى است كه رابطه آن با علم و حكمت خداوند روشن است، و در بعضى سخن از قوانين تكوينى است كه آن نيز بدون علم و حكمت ميسّر نيست، در بعضى ديگر نيز اشاره به مسأله توبه و جزا و پاداش است كه عدالت در آن قطعاً نيازمند به علم و حكمت است؛ علم به اعمال و نيّات مردم، و حكمت در اندازه گيرى ثواب و عقاب!(2)