آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

درّه خطرناك «تشبيه» بر سر راه همه پويندگان راه «معرفت الله» قرار دارد و روايات در اين زمينه هشدارهاي فراوانى داده اند تا مردم از تشبيه در راه معرفت الهي فاصله بگيرند. امام علي(ع) مي فرمايد: «آنانكه تو را با پاره اى از مخلوقات مساوى بدانند تو را نظير آنها شمرده اند، و كسانى كه نظيرى براى تو قائل شوند به محكمات آيات كافر شده اند». همچنین امام صادق(ع) می فرماید: «بندگان توانائى توصيف خداوند را ندارند و هرگز به كُنه عظمت او نمى رسند، چشم ها او را نمى بيند و او چشم ها را مى بيند و او لطيف و خبير است».

از آنجا كه درّه خطرناك تشبيه بر سر راه همه پويندگان راه «معرفت الله» قرار دارد، در روايات اسلامى نيز هشدار فراوانى در اين زمينه به گوش مى رسد، مخصوصاً يك دنيا علم و حكمت و رهنمودهاى دقيق در روايات اهل بيت(عليهم السلام) در اين زمينه ديده مى شود، چند روايت را براي نمونه ذكر مي كنيم:
1. اميرمؤمنان على(عليه السلام) در خطبه اشباح مى فرمايد: «وَ اَشْهَدُ اَنَّ مَنْ ساواكَ بِشَىء مِنْ خَلْقِكَ فَقَدْ عَدَلَ بِكَ، وَ الْعادِلُ بِكَ كافِرٌ بِما تَنَزَّلَتْ بِهِ مُحْكَماتُ آياتِكَ، وَ نَطَقَتْ عَنْهُ شَواهِدُ حُجَجِ بَيِّناتِكَ، وَ اِنّكَ اَنْتَ اللهُ الَّذى لَمْ‌تَتَناهُ فى الْعُقُوْلِ فَتَكُوْنَ فى مَهَبِّ فِكْرِها مُكَيَّفاً، وَ لا فى رَوِيّاتِ خَواطِرِها فَتَكُوْنَ مَحْدُوداً مُصَرَّفا»(1)؛ (گواهى مى دهم آنانكه تو را با پاره اى از مخلوقات مساوى بدانند تو را عديل و نظير آنها شمرده اند، و كسى كه عديل و نظيرى براى تو قائل شود به محكمات آياتى كه نازل گشته و شواهد دلايل روشنى كه آيات از آن سخن مى گويد كافر گشته است، تو همان خداوندى هستى كه نهايتى در عقول ندارى تا در مسير وزش افكار در كيفيت خاصى واقع شوى، و نه در خاطره ها جاى گرفته اى كه محدود و قابل تغيير باشى).
2. امام على بن موسى الرضا(عليهما السلام) در حديث پر محتوايى در اين زمينه، توضيح جالبى بيان مى فرمايد. در آن هنگام كه يكى از محدّثان بنام «ابوقرّه» پرسيد: ما شنيده ايم كه خداوند، مشاهده و سخن گفتن را ميان دو كس، تقسيم كرد، به موسى(عليه السلام) سخن را داد و به محمّد(صلى الله عليه وآله) رؤيت را (با موسى(عليه السلام) سخن گفت و پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) او را مشاهده كرد). امام على بن موسى الرضا(عليه السلام) فرمود: «چه كسى از سوى خداوند، اين آيات را براى جن و انس آورده است كه مى فرمايد: «لَّا تُدْرِكُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصَارَ»(2)؛ (چشمها او را نمي بينند؛ ولي او همه چشمها را مي بيند). «وَ لايُحِيطُونَ بِهِ عِلْماً»(3)؛ (در حالي كه آنها به او احاطه علمي ندارند). «لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَىْءٌ»(4)؛ (چيزي همانند او نيست) آيا محمّد(صلى الله عليه وآله) اينها را ابلاغ نكرده؟
«ابوقرّه گفت»: آرى. فرمود: پس چگونه كسى كه به همه خلائق چنين آياتى را از سوى خدا ابلاغ مى كند خودش مى گويد: من او را با چشمانم ديده و احاطه علمى به او يافته ام، و او به صورت انسانى است؟! آيا شرم نمى كنيد؟ حتّى زنادقه بى ايمان نتوانستند چنين نسبتى را به او بدهند كه از سوى خدا چيزى بياورد، سپس مطلب ديگرى بر ضدّ آن بگويد... ابوقرّه پرسيد: شما روايات مربوط به رؤيت خدا را انكار مى كنيد؟! امام(عليه السلام) فرمود: هنگامى كه روايات مخالف قرآن باشد من آنها را تكذيب مى كنم، و همچنين آنچه برخلاف چيزى است كه مسلمانان بر آن اتّفاق نظر دارند، كه خداوند به احاطه علمى كسى در نمى آيد، و چشم ها او را نمى بيند، و چيزى مانند او نيست».(5)
3. در حديث پرمحتواى ديگرى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم: «اِنَّ اللهَ عَظيمٌ رَفيعٌ لايَقْدِرُ الْعِبادُ عَلَى صِفَتِهِ وَ لايَبْلُغُونَ كُنْهَ عَظَمَتِهِ، لاتُدْرِكُهُ الاْبْصارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الاْبْصارَ وَ هُوَ اللَّطيفُ الْخَبيرُ»(6)؛ (خداوند بزرگ است و بلندمقام، بندگان، توانائى بر توصيف او را ندارند، و هرگز به كُنه عظمت او نمى رسند، چشم ها او را نمى بيند و او چشم ها را مى بيند و او لطيف و خبير است).(7)