پاسخ اجمالی:
کتاب «تهذیب الاحکام» که نام کامل آن عبارت است از «تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید» توسط ابوجعفر محمد بن حسن بن علی طوسی معروف به «شیخ طوسی» و ملقب به شیخ الطائفه (385 ق ـ 460 ق) تالیف شده است. این کتاب سومین کتاب از «کتب اربعه» به شمار می رود که شیخ طوسی آن را برای بر طرف ساختن ابهام‌ها و اختلاف های ظاهری بین روایات اهل بیت (ع) و نیز برای تثبیت و تقریر معالم دین از طریق روایات اهل بیت (ع)، نوشته است.
پاسخ تفصیلی:
کتاب «تهذیب الاحکام» که نام کامل آن عبارت است از «تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید» توسط ابوجعفر محمد بن حسن بن علی طوسی معروف به «شیخ طوسی» و ملقب به شیخ الطائفه (385 ق ـ 460 ق) تالیف شده است. این کتاب سومین کتاب از «کتب اربعه» به شمار می رود که شیخ طوسی آن را برای بر طرف ساختن ابهام ها و اختلاف های ظاهری بین روایات اهل بیت (ع) و نیز برای تثبیت و تقریر معالم دین از طریق روایات اهل بیت (ع)، نوشته است.
علت تالیف کتاب تهذیب الأحکام:
شیخ طوسی در مقدمه کتاب می نویسد: «عده ای از مقلدان و عوام الناس با مشاهده ناسازگاری های ظاهری در احکام و معارف تشیع، از اعتقاد به آن باز گشته و به مذاهب دیگر روی آورده اند و این کتاب برای جلو گیری از چنین مفسده ای تدوین و تالیف گشته است. البته روگردانی از شریعت حقی مثل تشیع که اصول اساسی آن با برهان و دلائل عقلی معتبر تثبیت شده، نشان از پذیرش کورکورانه و بدون بصیرت است. چون در فروع همه مذاهب، اشکال و اختلاف وجود دارد و این اختلاف دلیل منطقی برای روگردانی از یک مذهب نیست».
شیخ طوسی تالیف این کتاب را در سن بیست و پنج سالگی آغاز کرد و همه مطالب و احادیث کتاب الطهاره را در زمان حیات استادش شیخ مفید به پایان برد و بقیه آن را پس از وفات استادش نوشت.
شیوه تدوین کتاب تهذیب الأحکام:
او در این کتاب برای اثبات هر یک از مسائل کتاب المقنعه به ادله، ظواهر و شواهدی احتجاج کرده و بخشی از اخبار نبوی مورد قبول اهل سنت و سپس احادیث ائمه هدی (ع) را ذکر کرده و موارد اختلاف و اتفاق علمای اسلام را نیز یادآور شده است. البته این روش فقط در کتاب الطهاره مورد توجه بوده و به دلیل مفصل شدن کتاب از کتاب الصلاه به بعد روش دیگری اتخاذ شده است.
وی در بقیه کتاب فقط احادیث موجود در اصول چهار صدگانه را که از طریق روایات شیعه وارد شده نقل نموده و روایات را به اصل کتاب یا نویسنده اش استناد داده است.
شیخ طوسی همه احادیث مربوط به مباحث فقهی و احکام عملی شیعه را که از کتاب طهارت آغاز و تا کتاب دیات پایان می پذیرد، آورده است و این احادیث به طور کاملاً مستند و دقیق تنظیم شده اند.
او علاوه بر نقل احادیث هر باب و هر مسئله به شرح و تحلیل آنها نیز پرداخته است که از لحاظ روشی و مبنایی برای استنباط احکام شرعی حائز اهمیت می باشد. البته در لابلای احادیث کتاب، روایات بدون سند و یا ضعیف السند نیز وجود دارد که شیخ طوسی در پایان کتاب به ذکر دقیق مشیخه خود (سلسله اساتید وی در نقل روایت) پرداخته است که دقیقا هفتاد و هشت سلسله را ذکر کرده است.
این کتاب علاوه بر احکام فقهی، بخش عمده ای از روایات اخلاقی، اجتماعی، عقیدتی و تاریخی را نیز در بردارد که شیخ طوسی آنها را به طور بسیار ظریف در لابلای ابواب فقهی گنجانده است.
اعتبار و جایگاه کتاب تهذیب الأحکام:
قابل ذکر است که دانشمندان متاخر مثل شهید ثانی و مقدس اردبیلی به تصحیح، استدراک، و شرح این مشیخه پرداخته اند تا اعتبار سندی کتاب تهذیب الاحکام را بازسازی و تحکیم نمایند.
این کتاب به دلیل گستردگی و مستند بودن آن و سایر مزایای تخصصی در باب حدیث‌شناسی مورد توجه همه علمای اسلام حتی برخی از علمای اهل سنت قرار گرفته است به طوری که تحسین برخی از کتاب شناسان و مورخان آنها مثل ذهبی را نیز بر انگیخته است.
شروح کتاب تهذیب الأحکام:
این کتاب در بین علمای شیعه چنان مورد اهمیت است که شرح های فراوان و خلاصه های زیادی بر آن نوشته اند.
1 ـ تنبیه الاریب و تذکره اللبیب فی ایضاح رجال التهذیب، تالیف سید هاشم توبلی که توسط شیخ حسن دمستانی تهذیب و تنقیح شده است.
2 ـ ترتیب التهذیب که همچنین توسط سید هاشم توبلی تدوین شده است.
3 ـ تصحیح اسانید التهذیب که توسط مقدس اردبیلی تدوین شده است.
4 ـ تهذیب الاکمام که قاضی نور الله شوشتری نوشته است.
5 ـ ملاذ الاخیارفی فهم تهذیب الاحکام که علامه محمدباقر مجلسی نوشته است.
6 ـ احیاء الاحادیث فی شرح تهذیب الحدیث که توسط مولی محمد تقی مجلسی پدر علامه مجلسی تالیف شده است.
7 ـ شرح تهذیب الاحکام که توسط عبد اللطیف جامعی شاگرد شیخ بهائی تالیف شده است.
8 ـ مقصود الانام فی شرح تهذیب الاحکام که توسط سید نعمه الله حسینی جزائری تالیف شده است.
شروح و تعالیق این کتاب به بیش چهل عنوان می رسد.
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.