پاسخ اجمالی:
کتاب التوحید که کتابی حدیثی در زمینه روایات معتبر در باب مسائل توحیدی است، توسط شیخ ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی معروف به شیخ صدوق(م 381 ق) تالیف شده است. این کتاب بر اساس احادیث اصول اربعمائه در یک مقدمه و شصت و هفت باب و به صورت حدیثی تنظیم و تصنیف شده است. این کتاب از زمان تالیف مورد توجه دانشمندان حدیث و کلام شیعه بوده و تعالیق و حواشی متعددی بر آن نوشته شده است. همچنین این کتاب از منابع و مستندات متاخرانی مثل علامه مجلسی، علامه حلی و فیض کاشانی برای تدوین مجموعه‌های حدیثی و کلامی به شمار می رود.
پاسخ تفصیلی:
کتاب التوحید که کتابی حدیثی در زمینه روایات معتبر در باب مسائل توحیدی است، توسط شیخ ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی معروف به شیخ صدوق(م 381 ق) تالیف شده است.
شیخ صدوق که محدّث، فقیه، مورّخ و متکلم زبردست شیعه در قرن چهارم بود غالب کتاب‌های خود را بر اساس احادیث اصول اربعمائه و به صورت حدیثی تنظیم و تصنیف کرده است و در این کتاب با همه تبحر و چیره دستی خود به دسته بندی و تنظیم احادیث نبوی و اهل بیت علیهم السلام در زمینه ابعاد توحید خداوند پرداخته است.
روش تدوین کتاب التوحید:
او کتاب التوحید را در یک مقدمه و شصت و هفت باب مرتب کرده و در ذیل هر باب از یک تا سی و هفت حدیث مسند را گرد آورده است. او در مجموع حدود ششصد حدیث مسند را در این ابواب آورده و در لابلای آنها حدود بیست حدیث مرسل را نیز گنجانده است.
معتبر بودن احادیث کتاب التوحید:
البته اعتبار و ارزش این احادیث (روایات مرسل) با توجه به استناد خود وی به سایر کتاب هایش مثل معانی الاخبار و یافتن آنها در سایر کتاب هایش قابل اثبات است و در واقع به عنوان احادیث مسند تلقی می شود و شاید بتوان قاعده مطرح شده درباره اعتبار مسند بودن مراسیل صدوق در کتاب من لایحضره الفقیه را به این کتاب و سایر کتاب های او نیز سرایت داد؛ زیرا همه آثار صدوق بر منابع معتبر «اصول اربعمائه» مبتنی است.
مهمترین منابع شیخ صدوق برای گردآوری مجموعه نفیس و گرانسنگی کتاب توحید عبارتند از:
1- التوحید ابوجعفر احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی، 2ـ التوحید ابوسهل اسماعیل بن علی بن اسحاق بن ابی سهل بن نوبخت؛ 3ـ التوحید ابومحمد اسماعیل بن محمد بن اسماعیل بن هلال مخزومی؛ 4ـ التوحید حسین بن عبیدالله سعدی؛ 5ـ التوحید ابوسعید سهل بن زیاد آدمی رازی؛ 6ـ التوحید ابومحمد فضل بن شاذان نیشابوری؛ 7ـ التوحید ابواحمد محمد بن ابی عمیرزیاد بن عیسی ازدی؛ 8ـ التوحید ابوجعفر محمد بن حسین بن ابی الخطاب زیات؛ 9ـ التوحید ابومحمد مفضل بن عمر جعفی، 10ـ التوحید ابومحمد هشام بن حکم؛ 11ـ التوحیدعلی بن ابراهیم قمی.
علاوه بر این اصول کتاب های احمد بن محمد بن خالد برقی نقش بسزایی در شکل گیری آثار شیخ صدوق و سایر محدثان متقدم شیعه به ویژه تالیف التوحید داشته است.
ابواب کتاب التوحید:
از مهمترین ابواب کتاب توحید که مباحث بسیار مهم عقاید تشیع در زمینه مسائل اصل اساسی اسلام یعنی توحید پیش کشیده و پاسخ شبهات و تبلیغات نادرست دشمنان اهل بیت علیهم السلام بر ضد مکتب تشیع را داده است می توان به این مسائل اشاره کرد: 1ـ توحید و نفی تشبیه؛ 2ـ معنای واحد، توحید و موحّد؛ 3ـ معنای توحید و عدل؛ 4ـ خداوند جسم و جسمانی نیست؛ 5ـ احادیث مربوط به رویت خداوند؛ 6ـ باب‌های مربوط به تأویل صفات تشبیهی مانند یدالله، وجه الله، نورالله، نسبت نسیان و آمدن به خداوند و سایر صفاتی که در قرآن آمده است؛ 7ـ رد ثنویت، تثلیث، مجوس و مادّه پرستی؛ 8ـ معانی تسبیح و تکبیر خداوند؛ 9ـ احادیث جبر و تفویض؛ 10ـ بداء؛ 11ـ قضا و قدر؛ 12ـ کلمات توحیدی و نورانی عالم آل محمد صلی الله علیه و آله امام رضا علیه السلام.
نویسنده در لابلای احادیث برخی از باب‌ها، به توضیح مطالب مربوطه پرداخته و با عنوان «قال مصنف هذا الکتاب» نکاتی را از جهات مختلف تاریخی، لغوی و عقیدتی یادآور شده است که برای بازشناسی و تصنیف نظرات خود او شایان توجه می باشد.
توجه علما به کتاب التوحید:
این کتاب از زمان تالیف مورد توجه دانشمندان حدیث و کلام شیعه بوده و تعالیق و حواشی متعددی بر آن نوشته شده است. همچنین این کتاب از منابع و مستندات متاخرانی مثل علامه مجلسی، علامه حلی و فیض کاشانی برای تدوین مجموعه‌های حدیثی و کلامی به شمار می رود.
تاکنون چهار شرح بر این کتاب نوشته شده است.
شرح های کتاب التوحید:
1ـ شرح محقق مولی محمد باقر سبزواری؛ 2ـ شرح قاضی محمد سعید قمی؛ 3ـ شرح امیر محمدعلی نائب الصداره؛ 4ـ انس التوحید فی شرح التوحید که توسط محدث سید نعمه الجزائری نوشته شده است.
در طول تاریخ اسلام کتاب های حدیثی دیگری توسط علمای اسلام با عنوان التوحید نوشته شده است که از لحاظ اعتبار و جامعیت، نظیری برای توحید صدوق نبوده اند.
توحید صدوق به زبان‌های مختلف زنده دنیا ترجمه شده و بارها در کشورهای اسلامی مثل عراق و ایران چاپ شده است.
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.