آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ابو عبد الله محمد بن ابراهیم بن جعفر نعمانی کاتب، معروف به ابن أبی زینب(م 360ق) از مهم ‌ترین دانشمندان شیعه در زمینه حدیث، تفسیر، تاریخ، و کلام به شمار می رود که تلاش‌های فراوانی در حفظ میراث علمی شیعه در قرن چهارم به انجام رسانده است. او در نعمانیه (ما بین بغداد و واسط) دیده به جهان گشود و در بغداد رشد یافت و به شهرهای مختلف عراق و شام مسافرت کرد و در نهایت در شام دیده از جهان فروبست.

ابو عبد الله محمد بن ابراهیم بن جعفر نعمانی کاتب، معروف به ابن أبی زینب(م 360ق) از مهم ‌ترین دانشمندان شیعه در زمینه حدیث، تفسیر، تاریخ، و کلام به شمار می رود که تلاش‌های فراوانی در حفظ میراث علمی شیعه در قرن چهارم به انجام رسانده است. او در نعمانیه (ما بین بغداد و واسط) دیده به جهان گشود و در بغداد رشد یافت و به شهرهای مختلف عراق و شام مسافرت کرد و در نهایت در شام دیده از جهان فروبست.

نعمانی از اساتید برجسته عراق اعم از شیعه و سنی بهره برد. او شاگرد و نویسنده مطالب مرحوم کلینی بود و یکی از مهم ترین و معتبرترین نسخه های کتاب «الکافی» شیخ کلینی از او به جا مانده است.

اساتید نعمانی:

1ـ محمد بن یعقوب کلینی(م 329ق) 2ـ محمد بن عبدالله بن معمّر طبرانی؛ 3ـ محمد بن عبدالله بن جعفر حمیری؛ 4ـ ابو علی محمد بن همام بن سهیل بن بیزان، کاتب اسکافی؛ 5ـ ابو القاسم موسی بن محمد اشعری قمی؛ 6ـ ابوالحسن علی بن حسین بن علی مسعودی صاحب کتاب مروج الذهب؛ 7ـ ابوالعباس احمد بن محمد بن سعید کوفی معروف به ابن عقده که مورد اعتماد همه علمای اسلام بوده و هست و نویسنده کتاب «اخبار ابی حنیفه و مسنده» می باشد؛ 8ـ محمد بن عثمان بن علان دهنی بغدادی؛ 9ـ سلامه بن محمد ارزنی؛ 10ـ ابو الحارث عبدالله بن عبدالملک بن سهل طبرانی که برای شنیدن و فرا گیری حدیث از محضر وی (و همچنین ابن معمّر طبرانی) به شام سفر کرد.

او شاگردان زیادی نیز تربیت کرد.

شاگردان نعمانی:

1- ابوغالب احمد بن محمد بن سلیمان زراری سنسنی (م 368ق)؛ 2-  محمد بن علی شجاعی؛ 3- ابو المُرجی محمد بن ابی طالب بلدی (استاد ابو الفتح کراجکی).

نعمانی یکی از مهمترین متکلمان و محدثان شیعه در قرن چهارم هجری بود که در خط مقدم مبارزه اعتقادی در برابر دشمنان اهل بیت پیامبر علیهم السلام و مخالفان تشیع قرار داشت؛ ازاین رو کتاب‌های او برای دفاع از حریم تشیع نوشته شده است. آثار و کتاب های او غالباً حدیثی بوده و از منابع دست اول و معتبر علمای متاخر مثل شیخ مفید و شیخ طوسی به شمار می رود.

کتاب های نعمانی:

1ـ الغیبه که کتابی حدیثی درباره غیبت امام عصر ارواحنا فداه است؛ 2ـ الفرائض؛ 3ـ الرد علی الاسماعیلیه؛ 4ـ التسلی؛ 5ـ الدلائل که سید بن طاوس در فرج المهموم مطالبی را ازآن نقل کرده است؛ 6ـ رساله فی اصناف القرآن که علامه مجلسی آن را در مجلد تفسیر بحارالانوار آورده است؛ 7ـ تفسیرالنعمانی که گفته می شود احادیث امام صادق علیه السلام در تفسیرآیات قرآن است؛ 8ـ المحکم و المتشابه که همچنین علامه مجلسی آن را در تفسیر بحار الانوار آورده است. اما برخی از محققان، این کتاب را از آن سید مرتضی می دانند؛ 9ـ نثر اللئالی که کتابی حدیثی است.

علاوه  بر این آثار، او با استنساخ کتاب الکافی آن را از بلایای فتنه گران زمانه حفظ کرده است، البته از میان این کتاب‌ها امروزه فقط کتاب الغیبة در دست است.

نکته شایان توجه اینکه در میان دانشمندان اسلام اشخاصی با نام نعمانی فراوان بوده اند که نباید با این محدّث و دانشمند شیعی مشتبه شوند.

افراد همنام نعمانی:

1ـ ابو القاسم طلحه بن محمد نعمانی (م 380ق)، 2ـ طلحه بن محمد بن طلحه نعمانی (م 520ق)، 3ـ ابوجعفر محمدبن سلیمان باهلی نعمانی (322ق)، 4ـ ابو یعقوب اسحاق بن ابراهیم نعمانی (م 345ق).