پاسخ اجمالی:
امام هادى(ع) در مورد جايگاه شخصيت انسان مى‌فرمايد: «كسى كه شخصيّتش برايش بى‌ارزش باشد از شرّ او در امان نباش». در عالم مادّه و عالم معنويّت، هر چيزى قيمتى دارد. اگر براى مقام انسانيت خود ارزش قائل باشيم آن را در مقابل شهوات زودگذر و مقامات بى‌ارزش دنيايى نمى‌فروشيم؛ ولى اگر ارزش خود را نشناسيم، شخصيت خود را مى‌فروشيم و از شرّ چنين انسانى بايد به خدا پناه برد؛ زيرا بخاطر مبلغ ناچيزى انسان مى‌كُشد و ارزشى براى خود و هم نوع خود قائل نيست.
پاسخ تفصیلی:
«قَالَ الإمَامُ عَلِىُّ النَّقِيِّ(عليه السلام): مَنْ هَانَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ فَلاَتَأْمَنْ شَرَّهُ»(1)؛ (امام هادى(عليه السلام) مى‌فرمايد: كسى كه شخصيّتش برايش بى‌ارزش باشد [ارزش براى خودش قائل نباشد] از شرّ او در امان نباش).
شرح حديث:
يكى از مسائل مهم، در اديان آسمانى، معيارهاى ارزش نزد آن اديان است. هر دينى يك سرى از مسايل را ارزش مى‌داند و بعضى را نه، البتّه نبايد اشتراكات بين اديان را فراموش كرد. در عالم مادّه و در عالم معنويّت، هر چيزى قيمتى دارد و امورى ارزان و امورى باارزش هستند و طبيعى است اگر انسان چيزى را كم‌بها تشخيص دهد، به آسانى آن را از دست خواهد داد و اگر پربها تشخيص دهد، به آسانى از دست نمى‌دهد؛ به عنوان مثال يك گوهر گرانبها در دست كودك، وسيله‌اى براى بازى است و در نظر او ارزشى ندارد و به ارزانى آن را از دست مى‌دهد.
اگر براى مقام انسانيت خود ارزش قائل باشيم به آسانى آن را نمى‌فروشيم. قرآن در اين زمينه مى‌فرمايد، در عالم هستى بعد از ذات پاك الهى چيزى گرانقيمت تر از انسان نيست و دليل آن اين است كه همه چيز براى انسان خلق شده است: «خَلَقْتُ الأشْيَاءَ لاِجْلِكَ وَ خَلَقْتُكَ لاِجْلِى»(2)؛ (همه اشيا را براى تو خلق كردم و تو را براى خودم خلق كردم) و بالاترين مخلوقات خدا (فرشتگان) بر انسان سجده كردند؛ «فَسَجَدَ الْمَلاَئِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ»(3)؛ (پس همه ملائكه [بر آدم] سجده كردند). از اينجا قيمت و ارزش انسان روشن مى‌شود. علاوه بر اين تمام اشيا براى انسان مسخّر شده‌اند؛ يعنى همه آنها براى انسان كار مى‌كنند كه نشان دهنده مقام انسان است.
حال اگر گوهر نفس را بشناسيم آن را در مقابل شهوات زودگذر و مقامات بى‌ارزش دنيايى نمى‌فروشيم؛ ولى اگر ارزش خود را نشناسيم، شخصيّت خود را مى‌فروشيم و از شرّ چنين انسانى بايد به خدا پناه برد؛ زيرا به خاطر مبلغ ناچيزى انسان مى‌كُشد، چرا كه ارزشى براى خود و هم نوع خود قائل نيست.
حال در مقابل «مَنْ هَانَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ» كه در روايت آمده «مَنْ كَرُمَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ» چگونه است؟
جواب اين سؤال را مولا علي(عليه السلام) در سه جمله بيان مى‌فرمايند: «مَنْ كَرُمَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ لَمْ يُهِنْهَا بِالْمَعْصِيَةِ»(4)؛ (كسى كه ارزش خود را بشناسد، با شهوات او را كوچك نمى‌كند).
«مَنْ كَرُمَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ هَانَتْ عَلَيْهِ شَهْوَتُهُ»(5)؛ (كسى كه ارزش خود را بشناسد، شهوات در مقابل او كوچك است).
«مَنْ كَرُمَتْ نَفْسُهُ صَغُرَتِ الدُّنْيَا فِى عَيْنِهِ»(6)؛ (كسى كه ارزش خود را بشناسد، دنيا در نظر او كوچك است).(7)
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.