آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

بر اساس آیات قرآن، اموری در عالم وجود دارد که علم آنها تنها نزد خداوند است. قرآن می فرماید: «آگاهى از زمان قيامت، و نزول باران، و آنچه را كه در رحم مادران است مخصوص خداست». در واقع علم بر دو قسم است: علم اجمالى و علم تفصيلى. ممكن است انسانها اجمالا اطلاعاتي نسبت به برخى از اين امور داشته باشند، ولى دانش تفصيلى آن در اختيار خداوند است. ممكن است قابل پيش بينى باشد كه فلان جنين پسر است يا دختر، اما نمى توان تشخيص داد كه زشت است يا زيبا؟ حسود است يا نه؟ بى شك علم به اين جزئيات، در اختيار خداست.

آيه شريفه 34 سوره لقمان، علم و آگاهى در مورد پنج چيز را مختص خداوند مى داند. به اين آيه شريفه توجّه كنيد: «انَّ اللهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَ يُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَ يَعْلَمُ مَا فِى الاَرْحَامِ وَ مَا تَدْرِى نَفْسٌ مَّاذَا تَكْسِبُ غَداً وَ مَا تَدْرِى نَفْسٌ بِأَىِّ أَرْض تَمُوتُ إِنَّ اللهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ»؛ (آگاهى از [زمان قيام] قيامت مخصوص خداست، و او باران را نازل مى كند، [و از نزول دقيق آن آگاه است] و آنچه را كه در رحمها [ى مادران] است مى داند، و هيچ كس نمى داند فردا چه به دست مى آورد، و هيچ كس نمى داند در چه سرزمينى مى ميرد؟ خداوند [نسبت به همه اين امور]دانا و آگاه است).
همان گونه كه در آيه فوق آمده، علم به پنج چيز انحصاراً در اختيار خداست:
1. اطّلاع از زمان آغاز قيامت
2. علم به نزول باران
3. آگاهى از جنين درون شكم مادران
4. علم به آن چه انسان در آينده انجام مى دهد
5. دانش زمان مرگ
ممکن است سؤال شود: چطور آگاهى از اين امور منحصراً در اختيار خداست در حالى كه سازمان هواشناسى از زمان نزول باران در مناطق مختلف خبر مى دهد، و متخصّصان سونوگرافى با استفاده از دستگاههاى مدرن، پسر يا دختر بودن جنين را تشخيص مى دهند، و حتّى بعضى از اولياى خدا از زمان مرگشان مطّلع هستند، مثل اين كه امام حسين(عليه السلام) مطابق رواياتى كه از حضرت رسول(صلى الله عليه وآله) به وى رسيده بود، مى دانست كه در سرزمين كربلا به شهادت خواهد رسيد. اين مطلب با آيه فوق چگونه جمع مى شود؟
در پاسخ اين سؤال مى گوييم: علم و آگاهى بر دو قسم است: 1. علم اجمالى 2. علم تفصيلى. ممكن است انسانها نسبت به برخى از امور پنجگانه اجمالاً اطّلاعاتى داشته باشند، ولى دانش تفصيلى آن فقط در اختيار خداوند است. انسانها پيش بينى مى كنند كه در فلان نقطه باران مى بارد، و در فلان مكان باران نمى بارد، ولى آيا از مقدار بارش باران، تعداد قطرات باران در مناطق مختلف، و ديگر جزئيّات مربوط به آن هم مطّلعند؟ علاوه بر اين كه در بسيارى از موارد پيش بينى هاى سازمان هواشناسى درست از كار در نمى آيد.
انسانها ممكن است پيش بينى كنند كه فلان جنين پسر است يا دختر، ولى آيا مى توانند تشخيص دهند كه زشت است يا زيبا؟ حسود است يا نه؟ ورزشكار خواهد شد يا نه؟ هوش و ذكاوت بالايى دارد يا نه؟ در زندگى خود موفّق خواهد بود يا نه؟ بى شك اين جزئيّات كه آن را علم تفصيلى مى ناميم در اختيار خداست.
ممكن است انسانى بگويد فردا طبق معمول جهت كاسبى به مغازه خواهم رفت. ولى آيا مى داند چند نفر به مغازه اش خواهند آمد؟ چند نفر آنها خريد مى كنند؟ چه تعداد راضى باز مى گردند؟ چقدر درآمد خواهد داشت و چه حوادث ديگرى رخ خواهد داد؟ بى شك فقط خداوند از اين جزئيّات آگاه است.
در مورد زمان مرگ هم همين طور است، اگر افراد كمى از زمان مرگشان مطّلع شوند، نسبت به جزئيّات آن بى اطّلاع خواهند بود. امام حسين(عليه السلام) مى دانست كه در سرزمين كربلا شهيد خواهد شد. امّا آيا دقيقاً مى دانست محلّ شهادتش كدام نقطه است؟ دقيقاً در چه زمانى به شهادت مى رسد؟
شاهد بر آنچه گفته شد حديثى از امير مؤمنان على(عليه السلام) است كه پس از ذكر آيه آخر سوره لقمان فرمودند: «فَيَعْلَمُ اللّهُ سُبْحَانَهُ مَا فِي الاَرْحَامِ مِنْ ذَكَر أَوْ أُنْثَى، وَ قَبِيح أَوْ جَمِيل، وَ سَخِيٍّ أَوْ بَخِيل، وَ شَقِيٍّ أَوْ سَعِيد، وَ مَنْ يَكُونُ فِي النَّارِ حَطَباً، أَوْ فِي الْجِنَانِ لِلنَّبِيِّينَ مُرَافِقاً، فَهَذَا عِلْمُ الْغَيْبِ الَّذِي لاَ يَعْلَمُهُ أَحَدٌ إِلاَّ اللّهُ»؛ (پس خداى سبحان از آنچه در رحمهاست پسر يا دختر، زشت يا زيبا، سخاوتمند يا بخيل، سعادتمند يا شقى، و آن كسى كه هيزم آتش است، و يا در بهشت همسايه و دوست پيامبران است، از همه اينها آگاه است. اين است آن علم غيبى كه غير از خدا كسى نمى داند).(1)
نتيجه اين كه علم خداوند به امور پنج گانه اى كه در آيه 34 سوره لقمان آمده، علم تفصيلى است، و علم ديگران، علم اجمالى است، بنابراين غير از خداوند هيچ كس نسبت به آن پنج چيز علم تفصيلى ندارد.(2)