آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در واپسین لحظات زندگی خود وصیت می نماید: «چيزى را همتاى خدا قرار ندهيد، سنّت و شريعت محمّد(ص) را ضايع مكنيد!، اين دو ستون محكم را بر پا داريد، مادام كه از اين دو امر منحرف نشويد نكوهشى بر شما نخواهد بود». در واقع تمام اسباب سعادت انسان در اين دو جمله خلاصه شده است؛ زیرا توحيد شامل تمام اصول اعتقادى مى شود و سنت پیامبر(ص) نیز شامل تمام دستورات عملى و اخلاقى است.

امام علی(عليه السلام) در آن لحظه هاى حساس و سختى كه بر ایشان در بستر شهادت مى گذشت عصاره روح و فكر خود را در قالب اين وصيّت نامه ريخته و براى پيروان مكتبش به تاريخ مى سپارد، مى فرمايد: (اما وصيّت من اين است كه: چيزى را همتاى خدا قرار ندهيد، و سنّت و شريعت محمّد(صلى الله عليه وآله) را ضايع مكنيد!، اين دو ستون محكم را بر پا داريد، و اين دو چراغ پر فروغ را فروزان نگهداريد، و در اين حال نكوهشى بر شما نخواهد بود مادام كه از اين دو امر منحرف نشويد)؛ «أَمَّا وَصِيَّتِي: فَاللهَ لَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً، وَ مُحَمَّداً(صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ)، فَلَا تُضَيِّعُوا سُنَّتَهُ. أَقِيمُوا هذَيْنِ الْعَمُودَيْنِ، وَ أَوْقِدُوا هذَيْنِ الْمِصْبَاحَيْنِ، وَ خَلَاكُمْ ذَمٌّ(1)مَا لَمْ تَشْرُدُوا(2)».
«شرك» در اين جا به معنى وسيع كلمه، اراده شده، كه هم شامل شرك در ذات و صفات مى شود و هم شرك در افعال، و به تعبير ديگر هر گونه گرايش به غير خدا چه در اعتقاد باشد، چه در عمل، در اين تعبير وارد است، همان گونه كه «سنّت» پيامبر(صلى الله عليه وآله) به معنى وسيع آن اراده شده كه شامل تمام برنامه هاى عبادى و اخلاقى و سياسى و اجتماعى مى شود، در واقع تمام اسباب سعادت انسان در اين دو جمله خلاصه شده است. اگر به غير خدا عشق نورزد، و جز رضاى او نطلبد و هواى نفس و شيطان را بر وجود خود حاكم نسازد، و تعليمات پيغمبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) را در تمام زمينه ها اجرا كند، به يقين خوشبخت و سعادتمند است.
به همين دليل امام(عليه السلام) اين دو را تشبيه به دو ستون خيمه كرده است كه تا بر پا هستند، خيمه پناهگاهى است در برابر سوز گرما و سرما و حافظى است در مقابل بسيارى از خطرات، و نيز تشبيه به دو چراغ فروزان كرده، كه در دو طرف انسان باشد، و تمام محيط و مسير را روشن سازد، بديهى است با وجود اين دو چراغ روشن، گمراهى نخواهد بود.
و لذا در ادامه می فرماید: اگر به اين دو دستور عمل كنيد، هيچ مذمت و نكوهشى نخواهيد داشت، و كمبودى در دين و ايمان و زندگى شما نخواهد بود، ولى آن را مشروط به اين مى كند كه در ادامه راه نيز منحرف نشويد و در همان مسير توحيد و عمل به سنّت باقى بمانيد.
در واقع تمام اصول و فروع اسلام در اين دو جمله جمع است: «توحيد» شامل تمام اصول اعتقادى مى شود و «حفظ سنّت» پيامبر(صلى الله عليه وآله) شامل تمام دستورات عملى و اخلاقى، و اگر مى فرمايد: با اقامه اين دو اصل ملامتى بر شما نيست به همين دليل است.
و از آن جا كه ممكن است اقامه توحيد و سنّت پيامبر در تمام ابعادش براى همگان ميسّر نباشد چرا كه توان فكرى و جسمى همگان يكسان نيست به دنبال اين سخن چنين مى افزايد: (هر كس به اندازه تواناييش وظيفه دارد، و به جاهلان تخفيف داده شده است)؛ «حُمِّلَ كُلُّ امْرِىءٍ مِنْكُمْ مَجْهُودَهُ، وَ خُفِّفَ عَنِ الْجَهَلَةِ».
اين همان چيزى است كه در آيات و روايات كراراً به آن اشاره شده است؛ قرآن مجيد در این رابطه مى فرمايد: «لَا يُكَلِّفُ اللهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَهَا»(3)؛ (خداوند هيچ كس را جز به اندازه توانش تكليف نمى كند)، و در آیه ديگر مى فرمايد: «لَا يُكَلِّفُ اللهُ نَفْساً إِلَّا مَا آتَاهَا»(4)؛ (خداوند هيچ كس را جز به مقدار توانايى كه به او داده، تكليف نمى كند).
همچنین امام صادق(عليه السلام) در حديثى می فرماید: «يُغْفَرُ لِلْجَاهِلِ سَبْعُونَ ذَنْباً قَبْلَ اَنْ يُغْفَرَ لِلْعَالِمِ ذَنْبٌ وَاحِدٌ»(5)؛ (خداوند هفتاد گناه جاهل را مى بخشد پيش از آن كه يك گناه از عالم را ببخشد) و در حديث ديگرى از امام باقر(عليه السلام) می خوانیم: «إنَّمَا يُدَاقُّ الْعِبادَ فِي الْحِسَابِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى قَدْرِ مَا آتَاهُمْ مِنَ الْعُقُولِ فِي الدُّنْيَا»(6)؛ (خداوند به هنگام حساب اعمال، هر كس را به اندازه عقلى كه به او در دنيا داده است حسابرسى مى كند) و در واقع مقتضاى عدالت همين است كه توانايي هاى فكرى و جسمانى افراد در سپردن مسئوليتها و حسابرسى در برابر تخلّفات منظور گردد.(7)