آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ایشان می فرماید: «خداوند رسولانی را مبعوث ساخت، تا دليلى در برابر خداوند به خاطر نفرستادن حجت و راهنما نداشته باشند». در قرآن نیز آمده: «ما هرگز قومى را مجازات نخواهيم كرد، مگر آن كه پيامبرى مبعوث كرده باشيم». درباره اين سؤال كه وقتي عقل انسان حسن و قبح چيزى را بدون بعثت انبياء درك كند، آيا مستحق ثواب يا عقاب خواهد شد؟ بايد گفت: اراده حق تعالى بر اين قرار گرفته، كه تا مستقلات عقل با واجبات و محرمات شرع تأييد نگردد، بندگان خود را عذاب نخواهد كرد.

امام علی(عليه السلام) در بخش اوّل از خطبه 144 نهج البلاغه به فلسفه «بعثت پيامبران» اشاره نموده، مى فرمايد: (خداوند رسولان خود را با وحى كه ويژه پيامبران اوست مبعوث ساخت، و آنان را حجت خويش بر خلقش قرار داد تا دليلى در برابر خداوند به خاطر نفرستادن حجت و راهنما نداشته باشند، و به اين ترتيب خلق خود را با زبان صدق و راستى به راه حق فرا خواند)؛ «بَعَثَ اللهُ رُسُلَهُ بِمَا خَصَّهُمْ بِهِ مِنْ وَحْيِهِ، وَ جَعَلَهُمْ حُجَّةً لَهُ عَلَى خَلْقِهِ. لِئَلَّا تَجِبَ الْحُجَّةُ لَهُمْ بِتَرْكِ الإعْذَارِ(1)إلَيْهِمْ، فَدَعَاهُمْ بِلِسَانِ الصِّدْقِ إلَى سَبِيلِ الْحَقِّ».
اين عبارت، اشاره به نكته مهمى است كه كراراً در آيات قرآن آمده است و آن، اين كه خداوند تا پيامبرى مبعوث نكند و اوامر و نواهى خود را از طريق وحى بر او نازل نسازد، متخلفان را مجازات نخواهد كرد، در آيه 15 و 16 سوره اسراء مى خوانيم: «وَ مَا كُنّا مَعَذِّبِينَ حَتّى نَبْعَثَ رَسُولاً * وَ إذَا اَرَدْنَا اَنْ نُهْلِكَ قَرْيَةً اَمَرْنَا مُتْرَفِيَها فَفَسَقُوا فِيهَا فَحَقَّ عَلَيْهَا الْقَولُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِيراً»؛ (و ما هرگز قومى را مجازات نخواهيم كرد، مگر آن كه پيامبرى مبعوث كرده باشيم، و هنگامى كه بخواهيم شهر و ديارى را هلاك كنيم، نخست اوامر خود را براى مترفين و ثروتمندانِ مستِ شهوت آنجا بيان مى داريم، سپس هنگامى كه به مخالفت برخاستند و استحقاق مجازات يافتند آنها را به شدت در هم مى كوبيم).
در اين جا اين سؤال پيش مى آيد كه با قبول استقلال حكم عقل، هرگاه عقل انسان حسن و قبح چيزى را درك كند مانند خوبى عدالت و زشتى ظلم، اتمام حجت بر انسانها مى شود، و حتى بدون بعثت انبياء مستحق ثواب يا عقاب خواهند شد، و اين معنا با آنچه در اين خطبه و در آيات متعدد قرآن آمده سازگار نيست.
در پاسخ مى گوييم: درست است كه از نظر عقل، استحقاق پاداش و كيفر در مستقلات عقليه وجود دارد، امّا اراده حق تعالى از باب لطف به بندگان بر اين قرار گرفته، كه تا مستقلات عقل با واجبات و محرمات شرع كه از طريق وحى نازل مى شود تأييد نگردد، بندگان خود را به عذاب هاى فراگير و سنگين مجازات نمى كند.(2)