آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اين مسئله چند دليل دارد؛ نخست اينكه ممكن است مردمی فاسد شوند و كيفر دنيوى آنها چنين حكومت هايى باشد. ديگر اينكه گاه افراد ظالم داراى كارهاى نيكى هستند كه به خاطر همان نيكى ها، مدّتى به آنها مهلت مى دهند. سوم اين كه خداوند در مجازات جبّاران عجله نمى كند؛ بلكه به آنها مهلت اصلاح مى دهد، شايد بيدار شوند و به راه هدايت باز گردند. دليل چهارم اينكه خداوند به برخى از آنان که به هيچ وجه قابل هدايت نيستند، مهلت مى دهد تا بار گناهشان سنگين تر شود و مجازاتشان شديدتر گردد.

تمام كسانى كه به ذات پاك پروردگار و عدالت او ايمان دارند، معتقدند كه اساس اين عالم بر عدل و داد بنا شده و ظلم و ستم برخلاف طبيعت جهان آفرينش است؛ لذا هنگامى كه مى بينيم گروهى از جبّاران بر صحنه جهان ظاهر شده و مدّتها به حكومت خود ادامه مى دهند، اين سؤال پيدا مى شود كه با توجّه به عدل پروردگار و اساس جهان آفرينش، چرا به اين گروه امكان فعّاليت داده شده است؟
ولى نبايد فراموش كرد كه اين امر علل مختلفى مى تواند داشته باشد؛ نخست اينكه: گاه ممکن است مردم در دوره ای فاسد شوند و كيفر دنيوى آنها چنين حكومت هايى باشد؛ همان گونه كه على(عليه السلام) در وصيّت نامه خود درباره كسانى كه نهى از منكر را ترك مى كنند فرمود: «فَيُوَلَّى عَلَيْكُمْ شِرَارُكُمْ ثُمَّ تَدْعُونَ فَلَا يُسْتَجَابُ لَكُمْ»(1)؛ (اگر چنين كنيد بَدان بر شما مسلّط مى شوند، سپس هر قدر دعا مى كنيد، مستجاب نمى شود).
ديگر اينكه: گاه افراد ظالم و ستمگر داراى كارهاى نيكى هستند كه به خاطر همان نيكى ها، مدّتى به آنها مهلت داده مى شود؛ همان گونه كه در حديثى نقل شده است كه: «موسى(عليه السلام) به پيشگاه خداوند عرضه داشت: فرعون را چهارصد سال مهلت دادى در حالى كه او ادّعاى خدايى مى كند و پيامبر و آياتت را تكذيب مى نمايد! خطاب آمد كه او مردى خوش اخلاق و سهل الحجاب است [يعنى مردم به آسانى مى توانند به او دسترسى پيدا كنند] من دوست داشتم كه پاداش اين صفات خوب را به او بدهم».(2)
سوم: همان چيزى است كه امام علی(عليه السلام) در خطبه 88 نهج البلاغه به آن اشاره کرده و مى فرمايد: «خداوند در مجازات جبّاران عجله نمى كند؛ بلكه به آنها مهلت اصلاح مى دهد، شايد بيدار شوند و به راه هدايت باز گردند و دست از ظلم و ستم بكشند».
دليل چهارمى نيز مى تواند داشته باشد و آن اينكه: برخى از آنان به هيچ وجه قابل هدايت نيستند؛ خداوند به آنها مهلت مى دهد تا پشتشان از بار گناه سنگين تر شود و مجازاتشان شديدتر گردد. درست مانند كسى كه از درختى بالا رود، هر چه بالاتر رود، سقوط او دردناكتر و شكننده تر است. قرآن مى فرمايد: «وَ لَا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لِاَنْفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدَادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ»(3)؛ (آنها كه كافر شدند [و راه طغيان پيش گرفتند] تصوّر نكنند اگر به آنان مهلت مى دهيم به سودشان است. ما به آنان مهلت مى دهيم فقط براى اينكه بر گناهان خود بيفزايند و براى آنها عذاب خواركننده اى [آماده شده] است).
بنابراين، هر گاه ظالم و ستمگرى را بر امّتى مسلّط ديديم، نبايد در مسئله عدل، گرفتار شك و ترديد شويم؛ چراكه اين مسئله، عوامل گوناگونى دارد كه در بالا به بخشى از آن اشاره شد.(4)