آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) سه راه براي نفوذ شيطان به درون انسان معرفی مي كند؛ يكي اينكه انسان را گرفتار آرزوهاى طولانى مى كند و با مشتى خيالات مربوط به آينده او را سرگرم مى سازد و تمام وقت و فكرش را به خود جذب مى كند و به اين طريق، راه خودسازى را به رويش مى بندد. دوم اينكه گناهان را در نظرش زيبا جلوه مى دهد. سوم اينكه گناهان بزرگ را در نظرش ساده و سبك جلوه مى دهد و به بهانه عناوينى چون غفّاريت خداوند و معصوم نبودن انسانها و باز بودن راه توبه و ... او را به بدترين گناهان آلوده مى سازد.

امام علی(عليه السلام) در فرازی از خطبه 83 نهج البلاغه اشاره به خطرات شيطان كرده و مى فرمايد: (خداوند شما را از دشمنى بر حذر داشته است كه مخفيانه در درون سينه هاى شما نفوذ مى كند و آهسته در گوش ها مى دمد و [به اين طريق شما را) گمراه مي سازد و به هلاكت مى كشاند)؛ «وَ حَذَّرَكُمْ عَدُوّاً نَفَذَ فِي الصُّدُورِ خَفِيّاً وَ نَفَثَ فِي الاَذَانِ نَجِيّاً، فَأَضَلَّ وَ أَرْدَى».
گرچه در اين جمله ها و جمله هاى آينده نام شيطان برده نشده است؛ ولى صفاتى كه در آن آمده به روشنى نشان مى دهد كه منظور شيطان است.
امّا دشمنى او از آغاز خلقت آدم(عليه السلام) بر همه كس آشكار شده است؛ همان گونه كه قرآن مى گويد: خداوند به آدم(عليه السلام) خطاب كرد و فرمود: «إِنَّ هَذَا عَدوٌّ لَكَ وَ لِزَوْجِكَ فَلَا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى»(1)؛ (اين ابليس، دشمن تو و همسر تو است، مراقب باشيد شما را از بهشت بيرون نكند كه بيچاره خواهيد شد).
در ادامه اين سخن، از طُرُقِ مختلفِ وسوسه هاى شيطان، پرده بر مى دارد و به سه نكته اشاره مى فرمايد و مى گويد: (او نويد مى دهد و انسان را به آرزوها [ى باطل و دور و دراز] سرگرم مى كند و گناهان و جرايم را در نظرها زيبا جلوه مى دهد و معاصى بزرگ را كم اهميّت مى شمرد)؛ «وَ وَعَدَ فَمَنَّى وَ زَيَّنَ سَيِّئَاتِ الْجَرَائِمِ وَ هَوَّنَ مُوبِقَاتِ الْعَظَائِمِ».
در حقيقت اين سه، دام مهمّ شيطان و سه طريق خطرناك نفوذ وى در انسان است؛ نخست اينكه: انسان را گرفتار آرزوهاى طولانى مى كند و با مشتى خيالات و اوهامى كه مربوط به آينده است، با آينده اى كه گاه هرگز به آن نمى رسد، او را سرگرم مى سازد و تمام وقت و فكر و نيروى او را به خود جذب مى كند و به اين طريق راه خودسازى و اطاعت پروردگار را به روى او مى بندد.
ديگر اينكه: گناهان زشت و تنفّرآميز را كه انسان به فرمان وجدان از آن مى گريزد، در نظر او زيبا جلوه مى دهد، بى بندوبارى را آزادى مى داند، آلودگى را از شئون تمدّن مى شمرد و سازش با اهل گناه را همزيستى مسالمت آميز معرّفى مى كند و خلاصه براى هر كار زشتى، عنوان زيبايى مى تراشد و فرمان وجدان را خفه مى كند.
از سوى سوم: گناهان بزرگ را كه به خاطر عظمتش انسان از آن مى گريزد، در نظر او ساده و سبك جلوه مى دهد و به عناوينى چون غفّاريت خداوند و اينكه هيچ كس معصوم نيست و هر كسى گرفتار اين لغزشها مى شود و:
«آنجا كه برق عصيان بر آدم صفىّ زد *** ما را چگونه زيبد، دعوى بى گناهى»
و اينكه راه توبه به هر حال باز است و شفاعت شافعان و پيامبر و امامان معصوم(عليهم السلام)، براى همين قبيل امور، ذخيره شده، او را آلوده بدترين گناهان مى كند.
حال ببينيم نتيجه اين وسوسه ها و نيرنگ ها و دام هاى شيطان به كجا مى رسد.
امام(عليه السلام) در ادامه سخن با تعبيرات زيبا و پرمعنايى نتيجه آن را بيان كرده است؛
مى فرمايد: ([اين كار ادامه مى يابد] تا شيطان به تدريج پيروان خود را فريب داده، درهاى سعادت را به روى گروگان خود ببندد [ولى در سراى آخرت كه همگى در محضر عدل الهى حاضر مى شوند] شيطان آنچه را آراسته بود، انكار مى كند و آنچه را سبك جلوه داده بود، بزرگ مى شمرد و از آنچه فريب خوردگان را ايمن ساخته بود برحذر مى دارد) [ولى افسوس كه زمان جبران سپرى شده است!]؛ «حَتَّى إِذَا اسْتَدْرَجَ قَرِينَتَهُ وَ اسْتَغْلَقَ رَهِينَتَهُ، أَنْكَرَ مَا زَيَّنَ وَ اسْتَعْظَمَ مَا هَوَّنَ وَ حَذَّرَ مَا أَمَّنَ».
تعبير به «إِسْتَدْرَجَ» اشاره به اين نكته است كه وسوسه هاى شيطان معمولاً به صورت گام به گام است تا در افراد كارگر بيفتد؛ غالباً ناگهانى و دفعى نيست تا افرادى كه حتّى كمى تقوا در وجودشان است، مقاومت به خرج دهند و شايد تعبير به «لَاتَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ»؛ (پيروى از گامهاى شيطان نكنيد) كه در آيات متعدّدى از قرآن مجيد آمده است(2) نيز، اشاره به همين نكته باشد.
تعبير به «قَرِيْنَتَهُ» گويا از آيه شريفه «وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطَاناً فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ»(3)؛ (هركس از ياد خدا روى گردان شود، شيطانى را بر او مسلّط مى كنيم كه همواره قرين او باشد) گرفته شده؛ در واقع شيطان چنان به پيروان خود نزديك مى شود كه زندگى آنها هرگز از او جدا نيست و قرين و مقارن اويند.
تعبير به «إِسْتَغْلَقَ رَهِينَتَهُ» اشاره به اين است كه شيطان پيروان خود را به گروگان مى گيرد و راههاى بازگشت را به روى آنها مى بندد.
درست همچون شياطينِ اِنس كه وقتى افرادى را براى فساد به دام مى اندازند آنها را از جهات مختلف آلوده و وامدار مى كنند، به طورى كه نتوانند گامى جز در مسير اطاعت آنها بردارند.(4)