آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

نام «یوم الآخرة» در قرآن از نامهاي بسيار مشهور است. مرحوم طبرسى نوشته است: «آخرت را از اين نظر آخرت ناميده اند كه بعد از دنياست ...» اين تعبير تاكيد دارد كه سير تكاملى انسان از اين جهان شروع مى شود و جهان ديگر آخرين مرحله اين مسير است، دنيا به منزله منزلگاه هاى ميان جاده است و آخرت، قرارگاه ابدى است و اين هشدارى است به همه انسان ها كه دنیا را سراى جاودان نشمرند و هدف نهايى ندانند؛ بلكه از آن به صورت گذرگاهى براى وصول به سراى ديگر بهره ببرند.

این نام كه بسيار مشهور و معروف است و در قرآن مجيد به طور گسترده آمده است: «الدّارُ الاْخِرَةُ»؛ (سراى ديگر) و «اَلْيَوْمُ الآخِرُ»؛ (روز ديگر) يا به طور خلاصه «اَلآخِرَةُ» است كه يكصد و چهل بار در قرآن مجيد در سوره هاى مختلف، روى آن تكيه شده است. در آيه 177 سوره بقره در توضيح معناى نيكوكارى مى فرمايد: «وَ لكِنَّ البِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللهِ وَ الْيَوْمِ الاْخِرِ وَ المَلائِكَةِ وَ الْكِتابِ وَ النَّبِيِّيْنَ...»؛ (نيكى [و نيكوكاران] كسانى هستند كه به خدا و روز ديگر و فرشتگان و كتاب آسمانى و پيامبران ايمان آورده اند...). در تعبير ديگرى در آيه 83 سوره قصص مى فرمايد: «تِلْكَ الدّارُ الاْخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذينَ لايُريدُونَ عُلُوّاً فى الأَرْضِ وَ لا فَساداً»؛ (آن سراى آخرت را [تنها] براى كسانى قرار مى دهيم كه اراده برترى جويى در زمين و فساد را ندارند). و باز در تعبير ديگر در آيه 4 سوره بقره مى فرمايد: «وَ بِالآخِرَةِ هُمْ يُؤْقِنُونَ»؛ (مؤمنان حقيقى كسانى هستند كه نسبت به آخرت يقين دارند) تعبير به «اَلْيَوْمُ الاْخِرُ» يا «اَلدّارُ الاْخِرَةُ» يا «اَلاْخِرَةَ» در برابر دار دنياست كه از آن به «نشئه اولى» تعبير شده چنان كه مى خوانيم: «وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ النَّشْأَةَ اْلأُوْلَى فَلَوْ لاتَذَكَّرُونَ»(1)؛ (شما عالَم نخستين را دانستيد چگونه متذكر نمى شويد كه عالَمى بعد از آن است؟) و در آيه 4 سوره ضحى آمده است: «وَ لَلْآخِرَةُ خَيْرٌ لَکَ مِنَ الْأُولي‏»؛ (عالَم آخرت از عالَم نخستين براى تو بهتر است).
به گفته ارباب لغت، «آخِرْ» نقطه مقابل «اَوّل» است و «آخَر» (به معناى ديگر) نقطه مقابل «واحد» است. مرحوم طبرسى در «مجمع البيان» مى گويد: «آخرت را از اين نظر آخرت ناميده اند كه بعد از دنياست و دنيا از اين نظر دنيا ناميده شده كه به مردم نزديك است (از ماده دُنّو) و بعضى هم گفته اند: به خاطر دنائت و پستى آن است نسبت به آخرت».(2) شبيه همين معنا در تفسير «روح البيان» و «تفسير فخر رازى» نيز آمده است.(3) اين تعبير ضمناً بيانگر اين واقعيت است كه سير تكاملى انسان از اين جهان شروع مى شود و ادامه مى يابد. جهان ديگر آخرين مرحله اين مسير است، دنيا به منزله منزلگاه هاى ميان جاده است و آخرت، قرارگاه نهايى و ابدى است. اين هشدارى است به همه انسان ها كه دنیا را سراى جاودان نشمرند، دل به آن نبندند، آن را هدف نهايى نشمرند و تمام نيرو و قدرت خود را معطوف آن ندارند؛ بلكه از آن به صورت گذرگاهى براى وصول به سراى ديگر بهره گيرند.(4)