آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«بَعْث» در لغت مفهوم وسيعى دارد، بعضى آن را به معناى «فرستادن» و بعضى «رسانيدن» و بعضى به معناى «پراكندن» تفسير كرده اند. انتخاب اين تعبير براى قيامت به خاطر آغاز حركتی است كه خداوند مردگان را از قبر بر مى انگيزاند، سپس آنها را به سوى محاكم و دادگاه هاى قيامت براى حساب مى فرستد و از آن جا نيز به سوى بهشت يا دوزخ فرستاده مى شوند و هر يك از اين مراحل، يكى از مصداق هاى «بعث» است.

یکی از تعابیری كه در آيات قرآن درباره قيامت به چشم مى خورد واژه «بعث» است، چنانكه خداوند مى فرمايد: (اين به خاطر آن است كه بدانيد قيامت خواهد آمد و شكّى در آن نيست، و خداوند تمام كسانى را كه در قبرها آرميده اند بر مى انگيزد)؛ «وَ اَنَّ السّاعَةَ آتِيَةٌ لا رَيْبَ فيْها وَ اَنَّ الله يَبْعَثُ مَنْ فى الْقُبُورِ»(1) اين تعبير به قدرى در قرآن گسترده است كه يكى از نام هاى قيامت «يوم البعث»(2)؛ (روز برانگيخته شدن) يا «يَوْمَ يُبْعَثُونَ» مى باشد. اين تعبير در شش آيه از قرآن آمده است.(3) حتى در سؤالاتى كه مشركان از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله و سلم) مى كردند همين تعبير به طور مكرر به چشم مى خورد مانند: «ءَاِذا مِتْنا وَ كُنّا تُراباً وَ عِظاماً ءَاِنّا لَمَبْعُوثُونَ»(4)؛ (آيا هنگامى كه ما مرديم و خاك و استخوان شديم برانگيخته مى شويم؟).(5)
«بَعْث» در لغت، مفهوم وسيعى دارد، بعضى آن را به معناى «فرستادن» بعضى «رسانيدن» و بعضى به معناى «پراكندن» تفسير كرده اند. ولى به طورى كه از موارد مختلفِ استعمال آن به دست مى آيد مفهوم آن همان چيزى است كه در فارسى از آن به عنوان «برانگيختن» تعبير مى كنيم، منتهی در هر موردى به تناسب آن مورد مفهوم خاصى دارد، مانند برانگيختن پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) براى تبليغ، برانگيختن لشكر براى جهاد يا انسان خواب براى اداى وظايف يا مردگان براى حساب يا حيوان براى حركت.(6)
انتخاب اين تعبير براى قيامت به خاطر آغاز حركت است كه خداوند مردگان را از قبر بر مى انگيزاند، سپس آنها را به سوى محاكم و دادگاه هاى قيامت براى حساب مى فرستد و از آنجا نيز به سوى بهشت يا دوزخ فرستاده مى شوند. هر يك از اين مراحل يكى از مصداق هاى «بعث» است.
تعبير ديگرى در آيات قرآن نيز به چشم مى خورد كه با واژه «بَعْث» قريب الافق است و آن ماده «بَعْثَرَة» (بر وزن منقبه) مى باشد. اين تعبير تنها در دو آيه از قرآن ديده مى شود: «وَ اِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ»(7)؛ (هنگامى كه قبرها زير و رو شود [و مردگان براى حساب برانگيخته شوند]) و در جاى ديگر مى فرمايد: «اَفَلا يَعْلَمُ اِذا بُعْثِرَ ما فى الْقُبُور»(8)؛ (آيا انسان نمى داند هنگامى كه آنچه در قبرهاست زير و رو و برانگيخته مى شود). واژه «بَعْثره» را گرچه ارباب لغت به معناى زير و رو كردن و پراكندن تفسير كرده اند؛ ولى به گفته راغب در مفردات بعيد نيست كه اين واژه مركّب از دو كلمه «بَعْث» و «اُثيرت» بوده باشد كه اوّلى به معناى برانگيختن و دوّمى به معناى پراكندن است و لذا هر دو معنا را در مفهوم خود جمع كرده است.(9)