آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

عبارت «الدنيا مزرعة الآخرة» آيه يا روايت نيست؛ اما از قرآن برداشت شده است. در قرآن آمده: «كسى كه زراعت آخرت را بخواهد به او بركت داده و بر محصولش مى افزائيم، و آنكه فقط كشت دنيا را مى طلبد كمى از آن به او دهيم و در آخرت هيچ بهره و نصيبى نخواهد داشت». در اين تشبيه دنيا كشتزاري است كه آماده كاشتن بذر است. بذر آن اعمال انسان هاست منتهی بذري كه استعداد آخرتي داشته باشد. كسي كه براي آخرت خود تلاش كند هم دنيا را دارد و هم آخرت را؛ اما آنكه تنها براي دنيا تلاش كند از آخرت بهره اي ندارد.

جمله: «الدنيا مزرعة الآخرة» كه بسيار بين علماء هم متداول است، گرچه در روايتى نيافتيم، ولى اقتباسى زيبا از آيات و روايات است، و به تعبير ديگر اصلى اصطيادى از منابع اسلامى است، در قرآن آمده است: «مَنْ كَانَ يُرِيدُ حَرثَ الآخِرَةِ نَزِد لَهُ فِى حَرثِهِ وَ مَن كَانَ يُرِيدُ حَرثَ الدُّنيَا نُؤتِهِ مِنهَا وَ مَا لَهُ فِى الآخِرَةِ مِنْ نَّصِيبٍ»(1)؛ (كسى كه زراعت آخرت را بخواهد به او بركت داده و بر محصولش مى افزائيم، و آنكه فقط كشت دنيا را مى طلبد كمى از آن به او دهيم و در آخرت هيچ بهره و نصيبى نخواهد داشت). در تشبيهى بسيار جالب دنيا به كشتزارى تشبيه شده كه آماده كشت است، هم آمادگى پرورش كشت دنيا و هم كشت آخرت را دارد، تا كشاورز چه كشت كند، يعنى كشت و محصول تابع نيّت و اراده زارع است. بذر اين زمين، اعمال انسانها است، هر كس عملى نيك براى خدا و در جهت آخرت بيفشاند، مسلّماً در آخرت برداشت كند، و كسى كه عملى براى بهره و استفاده دنيا نشاند بدون شك در اين دنيا بهره بردارى كند، و به تعبير ديگر برداشت محصول تابع زمان دوام و بقاء محصول است، اگر بذرى كه استعداد تا آخرت را داشت، در زمين دنيا نهاد آخرت برداشت مى كند، و اگر بذرى كه استعداد تا آخرت را نداشت، چاره اى جز برداشت آن در دنيا نيست، و از همين روى زارع اول در آخرت با دست پر است و زارع دوم دست خالى و تهى، پس بين دو عالم چنين نيست كه ارتباطى نباشد، ارتباط به اين نحو است كه اينجا كاشت و داشت و در آخرت برداشت.
نكته جالب اينجا است كه خداوند مى فرمايد: به كسى كه كشت دنيا را براى دنيا بخواهد بهره و نصيب كمى از كشتش به او عطا مى كنيم، نه تمام آن را و اين مطلب را با «مِنْ» تبعيضيّة بيان مى فرمايد: «نُؤتِه مِنها» ولى درباره كسى كه كشت دنيا را براى آخرت بخواهد، مى فرمايد: علاوه بر اينكه تمامى بهره و نصيب را به او مى دهيم زراعت او را هم زيادتى مى بخشيم. نكته ديگر اينكه در مورد زارع دنيا براى آخرت نمى گويد در دنيا نصيب و بهره اى ندارد، ولى در مورد زارع دنيا براى دنيا مى گويد در آخرت نصيبى ندارد، و اين اشاره دارد به اينكه كسى كه براى آخرت خود تلاش كرد دنيا را هم دارد، ولى تلاش كننده براى دنيا، علاوه بر اينكه دنياى پرثمرى ندارد، آخرتى هم ندارد.(2)
لطف الهى را ببين كه زمين را براى ما مهيّا كرده، و باران رحمتش را كه همان امكانات و زمينه سازى او براى انجام اعمال خير ما است را فراهم نموده، و فرمود: در مسير من و خواسته من اگر كشت كردى بهره هاى بسيار و محصول فراوان به تو خواهم داد، محصولى كه در وقت قحطى و گرسنگى مردم از اعمال نيك در روز قيامت، بسيار مثمر ثمر و نجات دهنده و حياتبخش خواهد بود. با اين محبت و لطف و عنايت الهى كه زمين و بذر از او، امكانات و زمينه پرورش اعمال از او، چه عذرى براى زارع مى ماند، كه چيزى كشت نكند، يا علف هرزه كشت كند. از آيه فوق روشن مى شود كه هم دنيا طلبى و هم آخرت طلبى نياز به تلاش و كوشش دارد، پس چقدر بي خردى است كه انسان تلاش و زحمت بر خود هموار كند، و در آخر چيزى به جز بهره پست دنيا چنانكه از نامش پيداست به دست نياورد. هماهنگ با اين آيه كه بر، كِشتِ طالب آخرت مى افزائيم، در آيات ديگر دارد: «مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا»(3)؛ (كسى كه حسنه اى انجام دهد براى او 10 برابر اجر و پاداش است). در آيه ديگرى مى خوانيم «لِيُوَفِّيَهُمْ أُجُورَهُمْ وَ يَزِيدَهُمْ مِّنْ فَضْلِهِ»(4)؛ (براى اينكه وفا كند اجرهاى آنها را و زياد كند از فضلش).
در آيه 261 سوره بقره در مورد انفاق مى فرمايد: ([كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى كنند] همانند بذرى هستند كه هفت خوشه بروياند، كه در هر خوشه يكصد دانه باشد و خداوند آن را براى هر كس بخواهد [و شايستگى داشته باشد] دو يا چند برابر مى كند و خدا [از نظر قدرت و رحمت] وسيع و [به همه چيز] آگاه است «كَمَثَلِ حَبَّةٍ اَنْبَتَتْ سَبعَ سَنَابِلَ فِى كُلِّ سُنبُلَةٍ مأةُ حَبَّةٍ» بعضى فكر مى كنند. اين فرض در خارج امكان ندارد، كه يك دانه 700 دانه شود، و لذا بعضى گفته اند: شايد مراد ارزن باشد، نه گندم؛ ولى جالب توجه اين است كه در چند سال قبل كه سال پربارانى بود، در مطبوعات اين خبر انتشار يافت كه نواحى شهرستان بوشهر در پاره اى از مزارع بوته هاى گندمى بسيار بلند و پرخوشه ديده شد، كه گاهى در يك بوته در حدود 4000 دانه گندم وجود داشت، و اين خود مى رساند كه تشبيه قرآن يك تشبيه كاملا واقعى است».(5)
در حديثى از پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) اين مطلب آمده است: «مَنْ كانَتْ نِيّتُهُ اَلدُّنيَا فَرَّقَ اللهُ عَلَيهِ اَمرُهُ وَ جَعَلَ الفَقرَ بَينَ عَينَيهِ وَ لَم يَاتِهِ مِنَ الدُّنيَا اِلَّا مَا كُتِبَ لَهُ وَ مَنْ كَانَتْ نِيَّتُهُ الآخِرَةَ جَمَعَ اللّهُ شَملَهُ وَ جَعَلَ غِنَاهُ فِى قَلبِهِ وَ اَتَتْهُ الدُّنيَا وَ هِىَ رَاغِمَةٌ»(6)؛ (كسى كه نيّت و هدفش دنيا باشد، خداوند كار او را پريشان كرده، و [وى را در سرگردانى رها مى كند] و فقر را در بين دو چشمش قرار مى دهد [به نحوى كه اگر به ظاهر وضع خوبى هم دارد ولى به خاطر نيّتش خود را فقير مى پندارد، و لذا حرص مى زند] و از دنيا به قدرى كه براى او مقرّر شده، به او مى رسد، و كسى كه نيّت [و سعيش] آخرت باشد خداوند پراكندگى هاى او را جمع كرده، و غَنا را در قلب او قرار داده، و دنيا به سوى او روى مى آورد، در حالى كه تسليم او است).(7)