آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

معناي صلوات بر پيامبر(ص) اين است كه: «خدايا رحمتت را بر پيامبر و آلش نازل فرما». وقتي رحمت بر حضرت نازل شد به ديگران هم مي رسد. ائمه(ع) هر مطلبي را كه از خدا مي خواستند قبل يا بعدش صلوات بود و می فرمودند: «خدا در پرتو صلوات، دعاي همراه آن را نيز مستجاب مي كند». نكته ديگر اين كه خدا درباره پيامبر(ص) نفرمود كه ما بر او صلوات مي ‏فرستيم تا او را از ظلمت ‏ها خارج و به نور برسانيم؛ زيرا او خود نور است؛ ولي درباره مؤمنان مي فرمايد تا آنان را از ظلمت‏ ها به نور خارج سازند؛ چون صلوات خدا، همان نوراني كردن است.

معناي صلوات بر حضرت محمد(صلی الله عليه و آله و سلم) اين است كه: «خدايا رحمتت را بر پيامبر و آل او نازل فرما». وقتي رحمت بر حضرت نازل شد به ديگران هم مي رسد چون او مجراي فيض است و اگر بخواهد خيري به ديگران برسد بايد به عنوان رحمت خاصه، نخست بر حضرت نازل شود و سپس به ديگران برسد.
امام علي(عليه ‏السلام) مي فرمايد: دعا يا حاجت خود را محفوف به صلوات بر رسول خدا كنيد؛ زيرا صلوات بر حضرت، [خود،] دعايي مستجاب است و چون به همراه صلوات، حاجت خود را خواسته‏ ايد، خداي سبحان چنين نيست كه يكي از دو حاجت را برآورد و ديگري را رد كند.(1)
امام سجاد(عليه ‏السلام) در «صحيفه سجاديه»، روش دعا كردن و حاجت خواستن را به ما مي ‏آموزد؛ در بسياري از فقرات ادعيه آن حضرت، صلوات به چشم مي‏ خورد، هر مطلبي را كه از خدا مي خواهد قبل يا بعدش صلوات است؛ چون خدا در پرتو صلوات، دعاي همراه آن را نيز مستجاب مي كند.
صلواتي را كه خدا و فرشتگان بر پيامبر مي ‏فرستند بر مؤمنان نيز مي ‏فرستند! مؤمن، به جايي مي رسد كه خداي سبحان و فرشتگان بر او صلوات مي ‏فرستند! در سوره احزاب هر دو مسئله بازگو شده است، يعني هم صلوات خدا و ملائكه بر پيامبر و هم صلوات خدا و فرشتگان بر مؤمنان. صلوات خدا _ كه صفت فعل اوست _ همان نوراني كردن است، قول خدا همان فعل خداست، وقتي توفيقي نصيب انسان شد كه در فضاي دلش تاريكي احساس نكرد؛ بلكه نورانيتي ديد معلوم مي شود صلوات الهي و فرشتگان نصيب او شده است. خداي متعال در تجليل از پيامبر مي فرمايد: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَي النَّبِيِّ... ».(2) وقتي خدا بخواهد بر پيامبر عظيم الشأن صلوات بفرستد همه فرشتگان را همراه خود ذكر مي كند مثل اين كه وقتي مهمان عزيزي وارد شهري مي شود و شخصيتي بخواهد از او به نحو احسن تجليل كند با همه دوستان و آشنايانش به ديدار او مي ‏روند.
ليكن خداي متعال در تجليل از مؤمنان و صلوات بر آنان، مي فرمايد: «هُوَ الَّذي يُصَلِّي عَلَيْکُمْ وَ مَلائِکَتُهُ... »(3) يعني خدا جدا و فرشتگان جدا بر مؤمنان درود مي ‏فرستند. تفاوت ديگر در اين است كه درباره پيامبر نفرمود كه ما بر او صلوات مي‏ فرستيم تا او را از ظلمت‏ها خارج و به نور برسانيم؛ زيرا او خود نور است و مصداق كامل «وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً يَمْشي‏ بِهِ فِي النَّاسِ».(4) ولي درباره مؤمنان مي فرمايد: «خداوند بر شما درود مي‏ فرستد و فرشتگان نيز، تا شما را از ظلمت‏ها به نور خارج كنند»؛ معلوم مي شود صلوات خدا يعني نوراني كردن و اگر اين فيض قطع شود و خداوند بر كسي درود نفرستد در ظلمت خواهد ماند.
ذيل آيه «وَ ما تَشاؤُنَ إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ»(5) روايتي شريف از معصوم(عليه ‏السلام) نقل شده كه فرمود: «بَلْ قُلُوبُنَا أَوْعِيَةٌ لِمَشِيئَةِ اللَّه‏»(6) دلهاي ما ظرف اراده خداست، خداي سبحان اگر بخواهد در جهان، كار مشخصي انجام دهد با اراده انجام مي دهد و اراده خدا صفت فعل و زايد بر ذات اوست و در موجودي ممكن و مظهر ظهور مي كند، آن مظهر قلب معصوم اولياي الهي است. لذا مرحوم استاد «علامه طباطبايي»(قدّس ‏سرّه) مي فرمودند: معناي صلوات بر محمد و آل محمد(عليهم ‏السلام) اين است كه خدايا رحمتت را بر آنان فرو فرست كه از آنان به ما برسد، اگر بخواهد رحمتي ببارد ابتدا بر اين خاندان مي‏ بارد و سپس به ديگران مي رسد؛ لذا طلب رحمت كردن مستلزم اجابت دعا است.
مرحوم «سيد حيدر آملي» اين سخن بلند را نقل مي كند و به محقق طوسي هم منسوب است كه درباره حضرت ولي عصر(ارواحنا فداه) گفته مي شود: «بِيُمْنِهِ رُزِقَ الْوَرَى وَ بِوُجُودِهِ ثَبَتَتِ الْأَرْضُ وَ السَّمَاء»(7)؛ (به يُمن وجود امام عصر(عجل ‏الله فرجه ‏الشريف) جهانيان روزي مي‏ خورند و به پاس وجود آن حضرت، آسمان و زمين بر جاست). پس همه بركات از اين خانواده به سايرين مي رسد.(8)