آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

نيت خير از انجام دادن آن بهتر است؛ چون نيت اگر خالص بود انسان را وادار به كار مي‏ كند. اينكه گفته ‏اند: «نيت انسان مؤمن از عمل او بالاتر است» يا «هر عملي كه دشوارتر باشد، ثوابش بيشتر است»، بدان معنا نيست كه پاداش نيّت در عين آسان بودن از ثواب عمل بيشتر است؛ زيرا با بررسي اين دو اصل ديني مي فهميم كه نيّت بسيار مشكل است. اگر بهترين عمل دشوارترين اعمال باشد، نيّت بهتر از عمل است؛ زيرا از همه اعمال مشكل تر است. انسان ممكن است در جبهه‏ ها شركت كند و كشته هم بشود؛ ولي كشته شدن خيلي سخت نيست.

خداي سبحان در كتاب خود فرمود: «خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَياةَ لِيَبْلُوَکُمْ أَيُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً»(1)؛ (مرگ و زندگي هر دو وسيله آزمايشند تا روشن شود كه كدام يك از شما از نظر اعمال «احسن» از ديگران هستيد). «عملا» نه بدان معناست كه كدام يك از شما بيش از ديگران عبادت مي‏ كنيد؛ زيرا سخن از كميّت نيست. شخصي از امام صادق(عليه ‏السلام) در خصوص معناي آيه سؤال كرد. حضرت فرمود: «لَيْسَ يَعْنِي أَكْثَرَ عَمَلًا وَ لَكِنْ أَصْوَبَكُمْ عَمَلًا وَ إِنَّمَا الْإِصَابَةُ خَشْيَةُ اللَّهِ وَ النِّيَّةُ الصَّادِقَةُ وَ الْحَسَنَةُ ثُمَّ قَالَ الْإِبْقَاءُ عَلَى الْعَمَلِ حَتَّى يَخْلُصَ أَشَدُّ مِنَ الْعَمَلِ وَ الْعَمَلُ الْخَالِصُ الَّذِي لَا تُرِيدُ أَنْ يَحْمَدَكَ عَلَيْهِ أَحَدٌ إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ النِّيَّةُ أَفْضَلُ مِنَ الْعَمَل‏».(2)
كسي اهل صواب و حقيقت است كه بيشتر از خدا بترسد و داراي قلب خالص باشد. عمل وقتي خالص است كه منظور انسان اين نباشد كه كسي از او تعريف كند. (نگويد كه از ما تشكري نكردند) حيف است انسان عمل عبادي خالص انجام بدهد، آنگاه از ديگران توقع تشكر داشته باشد. حيف است كه انسان آن مقام عظيم و بلند را با اين توقع پست تنزّل دهد. البته مدح و ثناي خدا مطلوب بندگان خالص خداوند است. پس آفرينش مرگ و زندگي براي اين است كه روشن شود چه كسي عملش به حقيقت و صواب نزديكتر است.
نيّت خير از انجام دادن آن كار، بهتر است؛ چون نيّت اگر خالص و قوي بود انسان را وادار به كار مي ‏كند. همچنین نيّت مشكلتر از كار است. اينكه گفته ‏اند: «نِيَّةُ الْمُؤْمِنِ خَيْرٌ مِنْ عَمَلِه‏»(3)؛ (نيّت انسان مؤمن از عمل او بالاتر و بهتر است) يا گفته‏ اند: «أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ أَحْمَزُهَا»(4)؛ (هر عملي كه دشوارتر باشد، ثوابش بيشتر است) بدان معنا نيست كه ثواب و پاداش نيّت در عين آسان بودن از ثواب عمل بيشتر است؛ زيرا اين دو اصل ديني را وقتي كنار هم بررسي كنيم، نتيجه آن است كه نيّت بسيار مشكل است. اگر بهترين عمل دشوارترين اعمال باشد، نيّت بهتر از عمل است؛ زيرا «أَحْمَزُ الأَعْمال‏»؛ يعني از همه اعمال سنگين تر و مشكل تر است. انسان ممكن است در جبهه‏ ها شركت كند و كشته هم بشود؛ ولي كشته شدن خيلي سخت نيست، «إِخْلَاصُ الْعَمَلِ لِلَّه‏» سخت است. رام كردن ديو نفس و شيطان درون سخت است. لذا در اين روايت حضرت فرمودند: نيّت افضل از اعمال است.(5)