آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

عملی که از روی «علم» نباشد آفاتی دارد. مانند: 1- باعث گمراهی انسان از مسیر حق می شود. امام صادق(ع) فرمود: «عمل كننده از روى نادانى به جز دورى از راه حق چيزى به همراه ندارد». 2- عمل مورد قبول واقع نمی شود. امام صادق(ع) فرمود: «خداوند عمل را بدون علم نمى پذيرد». 3- موجب فساد می شود. امام صادق(ع) فرمود: «كسى كه عمل بدون علم انجام دهد افسادش بيشتر از اصلاحش است». 4- موجب عدم پیشرفت است. امام علی(ع) می فرماید: «عمل كننده بدون علم، از جاى خود حركت نمى كند».

مرحوم مجلسى در «بحارالانوار» دوازده روايت در باب عمل به غير علم آورده است. در اينجا به چند آفت و آسیب كه از آن روايات استفاده مى شود اشاره مى كنيم:
1ـ گمراهى از جاده مستقيمِ حق و دورى از آن؛ در روايتى از امام صادق(عليه السلام) رسيده كه فرمودند: «اَلعَامِلُ عَلَى غَيرِ بَصِيرَةٍ كَالسَّائِرِ عَلَى غَيرِ الطَّرِيقِ وَ لَايَزِيدُهُ سُرعَةُ السِّيرِ مِنَ الطَّرِيقِ اِلَّا بُعداً»(1)؛ (عمل كننده غير بصير و ناآگاه و جاهل مثل سير كننده در غير راه است [که بيراهه مى رود] و سرعت حرکت او ثمری جز دورى بیشتر او از مسير اصلی به همراه ندارد).
در روايتى ديگر از آن حضرت است: «اَلعَامِلُ عَلَى غَيرِ بَصِيرَةٍ كَالسَّائِرِ عَلَى السَّرَابِ بَقِيعَة لَايَزِيدُ سُرعَةُ سِيرٍ اِلَّا بُعْداً»(2)؛ (عمل كننده از روى نادانى و ناآگاهى مثل راه رونده بر سرابى در زمين صافى است كه سريع رفتن او به جز دورى از حقيقت و راه حق چيزى به همراه ندارد).
در مقابل كسى كه از روى علم عمل می كند به تعبیر اميرالمؤمنين(عليه السلام) مَثَل راه رونده بر روى راه روشن است؛ پس بايد ناظر ببيند سير مى كند يا عقب گرد مى كند: «اَلعَامِلُ بِالعِلمِ كَالسّائِرِ عَلَى الطَّرِيقِ الوَاضِحِ فَلْيَنْظُر نَاظِرٌ اَسَائِرٌ هُوَ اَم راجِعٌ».(3)
2ـ عدم قبول عمل بدون علم و معرفت؛ راوى گويد: شنيدم كه امام صادق(عليه السلام) مى فرمود: «لايَقْبَلُ اللّهُ عَزّوَجَلَّ عَمَلاً اِلَّا بِمَعرِفَةٍ وَ لَامَعرِفَةً اِلَّا بِعَمَلٍ فَمَنْ عَرَفَ دَلَّتهُ المَعرِفَةُ عَلَى العَمَلِ وَ مَنْ لَم يَعمَل فَلَامَعرِفَةَ لَهُ، اِنّ الاِيمَانَ بَعْضُهُ مِنْ بَعْضٍ»(4)؛ (خداوند عزوجل عمل را بدون علم و شناخت نمى پذيرد و شناخت و معرفتى بدون عمل نيست[يعنى اگر علم بدون عمل باشد، اصلا علم نيست] و كسى كه عمل نمى كند معرفتى براى او نيست، همانا ايمان بعضش از بعض ديگر و مربوط به هم است).
3ـ لازمه عمل بدون علم فساد است؛ در روايتى از صادق اهل بيت(عليهم السلام) رسيده كه: از پدران خود نقل كردند كه رسول گرامى(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «مَنْ عَمِلَ عَلَى غَيرِ عِلمٍ كَانَ مَا يُفْسِدُهُ اَكثَرَ مِمَّا يُصْلِحُ»(5)؛ (كسى كه عمل بدون علم انجام دهد افسادش بيشتر از اصلاحش است و آنچه را فاسد مى كند، بيشتر از چيزى است كه اصلاح مى كند[عملى را كه فكر مى كند خير و صلاح او در آن است از روى عدم علم فاسد مى كند]).
4ـ در جا زدن در مسير تكامل؛ اميرالمؤمنين(عليه السلام) مى فرمايد: «اَلمُتَعَبِّدُ عَلَى غَيرِ فِقهٍ كَحِمارِ الطّاحُونَةِ يَدُورُ وَ لَا يَبْرَحُ، وَ رَكعَتَانِ مِن عَالِمٍ خَيرٌ مِن سَبعِينَ رَكعَةً مِن جَاهِلٍ لِاَنَّ العَالِمَ تَاتِيهِ الفِتْنَةُ فَيَخرُجُ مِنهَا بِعِلْمِهِ وَ تَأتِى الجَاهِلُ فَتَنْسُفُهُ نَسْفاً وَ قَلِيلُ العَمَلِ مَعَ كَثِيرِ العِلمِ خَيرٌ مِنْ كَثِيرِ العَمَلِ مَعَ قَلِيلِ العِلمِ وَ الشَّكِ وَ الشُّبهَةِ»؛ (عبادت كننده و عمل كننده بدون علم مثل الاغ آسياب است كه دور مى زند و از جاى خود حركت نمى كند[درجا مى زند، اگر هفتاد سال هم دور بزند وقتى چشمش را باز كند، مى بيند، در همان نقطه اول است. اى كاش ما هم در دنيا مى فهميديم! بعضى از ما در دنيا هم نمى فهميم كه سر جاى اول خود هستيم؛ يعنى گاهى از حيوان چهارپا هم پست تر و غافل تريم] و دو ركعت نماز از عالِم بهتر از هفتاد ركعت از جاهل است؛ زيرا فتنه به عالم روى مى آورد و بوسيله علمش از آن خارج مى شود و به جاهل روى مى آورد، و او را از جاى كنده خرد مى كند و كسى كه كم عمل و پر علم است بهتر از كسى است كه پر عمل و كم علم مى باشد و داراى شكّ و شبهه است!).(6)