آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) مي فرمايد: «پرهيزگاران از اعمال كم خود خشنود نيستند و اعمال فراوان خود را زياد نمى بينند». تمام عبادات انسان در مقابل یک نعمت الهی مثل زبان یا چشم و یا لب بسیار ناچیز است. امام سجاد(ع) مى فرمايد: «ارزش اعمال ما در برابر نعمت هاى تو چيست؟ چگونه زياد تلقّى كنيم اعمالى را كه به وسيله آن با كرم تو مقابله مى كنيم؟» در روايتى از پیامبر(ص) آمده است : «احدى از شما بوسيله عملش نجات پيدا نمى كند، گفتند: حتى شما يا رسول الله؟ فرمود: آرى و من نيز، مگر اين كه خداوند مرا در رحمت و فضل خود بگيرد».

امام علي(عليه السلام) در بخشي از خطبه متقين در بيان اوصاف ايشان مي فرمايد: «لايَرضَونَ مِن اَعمَالِهِم القَلِيلَ وَ لَا يَسْتَكثِرُونَ الكَثِيرَ»؛ (پرهيزگاران از اعمال كم خود خشنود نيستند، [همت والاى آنها و افق وسيع فكرى آنها اجازه نمى دهد كه به عمل كم اعتناء و اكتفاء كنند. آنها براى اعمال كم، ارزشى نمى بينند] و اعمال فراوان خود را زياد نمى بينند).
در كتاب «الغارات» از بعضى از اصحاب امام على(عليه السلام) نقل شده كه به ايشان گفته شد: «كَم تَصَدَّق؟ اَلَا تُمسِك؟ قَالَ: اِنِّى لَو اَعْلَمُ اَنَّ اللّهَ قَبِلَ مِنِّى فَرضاً وَاحِداً لَاَمسَكتُ وَ لَكِنِّى وَ اللّهُ مَا اَدرِى أقَبَلَ اللّهُ مِنِّى شَيئاً اَمْ لَا»(1)؛ (چقدر صدقه و انفاق مى كنى؟ آيا از انفاق كردن دست نگه نمى داري؟ گفت: اگر مى دانستم خداوند يكى از اينها را از من قبول كرده دست نگه مى داشتم، ولى چه كنم؟ به خدا قسم نمى دانم چيزى از من قبول كرده يا نه).
چگونه برخی مردم اعمال خود را هر چند فى نفسه كثير باشد، در مقابل نعمت هائى كه خدا به آنها داده زياد می شمارند؟ امام سجاد(عليه السلام) در دعاى ابوحمزه چقدر عالى مى فرمايد: «وَ مَا قَدْرُ اَعمَالِنَا فِى نِعَمِكَ وَ كَيفَ نَستَكثِرُ اَعمَالاً نُقَابِلُ بِهَا كَرَمَكَ»؛ (ارزش اعمال ما در برابر نعمت هاى تو چيست؟ و چگونه زياد تلقّى كنيم اعمالى را كه به وسيله آن با كرم تو مقابله مى كنيم؟).
در جاى ديگر از همين دعاى شريف مى فرمايد: «اَفَبِلِسَانِى هَذَا الكَالِّ اَشْكُرُكَ أَم بِغايَةِ جُهْدِى فِى عَمَلِى اُرضِيَكَ وَ مَا قَدرُ لِسَانِى يَا رَبِّ فِى جَنْبِ شُكرِكَ وَ مَا قَدْرُ عَمَلِى فِى جَنبِ نِعَمِكَ وَ اِحسَانِكَ»؛ (آيا با اين زبان الكن شكر تو گزارم يا به نهايت تلاشم در عملم راضيت كنم، اى پروردگارم! ارزش زبان من در كنار شكر تو چيست؟ و ارزش عمل من در كنار نعمت ها و احسان تو چيست؟!).
آرى اگر تمام عبادات عمر مرا جمع كنند، كجا مى تواند در مقابل يك نعمت الهى مقابله كند؟ آيا مى شود نعمت چشم و زبان و لب را شكر گزارد؟ همين سه [نعمت] را كه در آيه قرآن آمده: «أَلَمْ نَجْعَلْ لَّهُ عَيْنَيْنِ * وَ لِسَاناً وَ شَفَتَيْنِ»(2). آيا تأمل در اين نعمت ها كرده اى كه بخش عظيمى از مُدركات و يافته هاى ما از طريق چشم است و زبان وسيله انتقال معلومات است؟ آيا دقت در كار اين تكّه گوشت كوچك كرده اى كه در فضاى كوچك دهان چه مى كند؟ و چه نمايشى از تحرك و اعجاز مى دهد؟ آيا فكر كرده اى اگر لب نداشتى قادر به خوردن غذا نبودى؟ قادر به حفظ آب دهان خود نبودى؟ و بسيارى از مخارج حروف را نمى توانستى اداء كنى و چقدر نازيبا مى شدى؟!
در روايتى از رسول خدا آمده كه فرمودند: «اِعلَمُوا اَنّهُ لَن يَنْجُوا اَحَدٌ مِنكُم بِعَمَلِهِ قَالُوا: وَ لَا اَنتَ يَا رَسُولَ اللّهِ؟ قَالَ: وَ لَا اَنَا، اِلَّا اَن يَتَغَمَّدَنِىَ اللّهُ بِرَحْمَةٍ مِنهُ وَ فَضْلٍ»(3)؛ (آگاه باشيد كه احدى از شما بوسيله عملش نجات پيدا نمى كند، گفتند: حتى شما يا رسول الله؟ فرمود: آرى و من نيز، مگر اين كه خداوند مرا در رحمت و فضل خود بگيرد).
ما چه كرده ايم كه توقع نجات داشته باشيم؟ چه مقدار عمل انجام داده ايم كه بشماريم، مولى الموحدين على(عليه السلام) مى فرمايد: «فَوَاللّهِ لَو حَنَنْتُم حَنِینَ الؤلَّهِ العِجَالِ وَ دَعَوتُم بِهَدِيلِ الحَمامِ وَ جَأَرْتُم جُؤَارَ مُتَبَتِّلِى الرُّهبَانِ وَ خَرَجتُم اِلَى اللهِ مِنَ اَلأموَال وَ الاَولَادِ اِلتِمَاسَ القُربَةِ اِلَيهِ فِى اِرتِفَاعِ دَرَجَةٍ عِندَهُ أو غُفْرانِ سَيّئَةٍ أَحْصَتْهَا كُتُبُهُ و حَفِظَتْها رُسُلُهُ لَكانَ قَلِيلاً فِيمَا أَرجُو لكُم مِنْ ثَوَابِهِ وَ أَخافُ عَلَيكُم مِنْ عِقَابِهِ»(4)؛ (به خدا قسم اگر مانند شترى كه فرزندش را گم كرده ناله زنيد و مانند صداى كبوتر در حال ناراحتى صدا بلند كنيد و فرياد زنيد فرياد رهبانانى كه گوشه اى براى عبادت انتخاب كرده اند و به خاطر نزديكى و قرب به خداوند و ارتفاع درجه در نزد او اموال و اولاد [خود] را در راه خدا بدهيد يا آمرزش گناهى كه كتاب هاى الهى ثبت كرده و رسولانش و ملائكه حفظ كرده اند، در مقابل آن ثوابى كه براى شما اميد دارم و عذابى كه بر شما مى ترسم بسيار قليل است[يعنى اگر اين همه كار كنيد، براى تقرّب به خدا، يا آمرزش گناهى، بسيار كم است]).(5)