آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

دين مبين اسلام آموزه های بسيار واضح و راهگشايی در قبال اين قشر از اجتماع دارد؛ اسلام پيش از هر کاری، نگاه جامعه را درباره شهروندان معلول اصلاح می کند و از طرفی همه شهروندان را به ياری و دستگيری از آنها ترغيب می کند.

پيامبر اکرم(ص) می فرمايند: «نگاه پيوسته به گرفتاران و جذاميان مكنيد كه مايه اندوه آنها است»؛ همچنين می فرمايند: «راهنمايی نابينا تاچهل قدم، موجب آمرزش گناهان می شود». امام حسين(ع) نيز فراموشی نابينايان، ناشنوايان و معلولان را عهد شکنی با خداوند می داند.

نگاه اسلام به معلولين و ناتوانان جسمی

توصيه عمومی اسلام به حمايت از ناتوانان و ضعيفان جامعه

توصيه خاص اسلام در حمايت از معلولين و ناتوانان جسمی

ناتوانان و معلولين روانی و جسمی از وضعيت بسيار ويژه ای در جامعه برخوردارند. آنها اگرچه به واسطه نارسايی هايی که در جسم يا روان شان وجود دارد، دچار محدوديت هايی غير قابل اجتناب اند اما اين گونه هم نيست که هيچ ظرفيتی برای برای رشد و تکامل نداشته باشند. به همين دليل ساير اقشار اجتماعی که از اين مشکلات رنج نمی برند، وظايفی برای دستگيری از آنها دارند. دين مبين اسلام نيز به عنوان کامل ترين دين و ارائه دهنده مفصل ترين برنامه زندگی انسان ها، آموزه های بسيار واضح و راهگشايی در قبال اين قشر از اجتماع دارد.

نگاه اسلام به معلولين و ناتوانان جسمی
در مواجهه با معلولان و ناتوانان، شايد مهم تر از هر آموزه اي، نگاهی است که بايد در رابطه با آنها اصلاح شود. يکی از مهم ترين اموری که هنگام مواجهه با اين گروه هاي اجتماعی بايد در نظر داشت، تحقير نکردن آنها است. در آيه 11 سوره حجرات مي خوانيم: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسى‏ أَنْ يَكُونُوا خَيْراً مِنْهُمْ وَ لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عَسى‏ أَنْ يَكُنَّ خَيْراً مِنْهُن‏» ؛ (اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! نبايد گروهى از مردان شما گروه ديگر را مسخره كنند، شايد آنها از اينها بهتر باشند؛ و نه زنانى زنان ديگر را، شايد آنان بهتر از اينان باشند). حکم اين آيه عام است و شامل همه اقشار اجتماعي، از جمله ناتوانان جسمي مي شود. امام صادق(عليه السلام) نيز در باره بايستگي هاي مواجهه با گرفتاران از قول پيامبر اسلام(صلي الله عليه وآله) مي فرمايد: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ:‏ لَا تُدِيمُوا النَّظَرَ إِلَى أَهْلِ الْبَلَاءِ وَ الْمَجْذُومِينَ فَإِنَّهُ يَحْزُنُهُمْ» (1)؛ (پيامبر اکرم فرمود: نگاه پيوسته به گرفتاران و جذاميان مكنيد كه مايه اندوه آنها است).

رسول اکرم(صلي الله عليه وآله) در حديثي در توضيح نابينايی واقعی می فرمايد: «لَيسَ الأعمَي مَن يَعمِي أنهَا الأعمَي مَن تَعمِي بَصِيَرة» (2)؛ (نابينا کسي نيست که چشمش بينايي نداشته باشد بلکه کور واقعي کسي است که بصيرت و بينش باطني خود را از دست داده باشد). حضرت علي(عليه السلام) نيز در بياني شبيه به اين سخن رسول خدا(صلي الله عليه وآله) مي فرمايد: «لَيسَت الرُؤيَة مَعَ العُيُون وَ إنمَا الرُؤيَة الحَقِيقِية مَعَ العُقُول» (3)؛ (ديدن حقيقي ديدن با چشم ظاهري نيست همانا ديدن حقيقي ديدن با عقل هاست).

اين سخنان نشان از محترم بودن ناتوانان جسمي و رواني در نگاه دين مبين اسلام دارد و به همين خاطر مي بينيم که حضرات معصومين(عليهم السلام) هميشه با تعابيري بسيار لطف آميز و احترام برانگيز راجع به آنها صحبت کرده اند. در حديثي از پيامبر اسلام(صلي الله عليه وآله) مي خوانيم: «اَبْغونى الضُّعَفاءَ فَاِنَّما تُرْزَقونَ وَ تُنْصَرونَ بِضُعَفائِكُمْ» (4)؛ (ناتوانان را براى من بيابيد زيرا شما به بركت ناتوانان خود روزى داده و يارى مى شويد).

توصيه عمومی اسلام به حمايت از ناتوانان و ضعيفان جامعه
حضرات معصومين(عليهم السلام) همواره حکومت اسلامي و آحاد مردم را در قبال «ناتوانان و ضعيفان» جامعه، مسئول معرفي مي کردند و مردم راه براي دستگيري از انها برمي انگيختند، که همه اين بيانات، موضوع خدمت به «ناتوانان و معلولين جسمي» را نيز در بر مي گيرد. براي مثال مي بينيم که حضرت علي(عليه السلام) در نامه خود به مالک اشتر و در بخشي از آن که وظيفه حاکم حکومت اسلامي را در قبال نيازمندان و ناتوانان روشن مي کند، مي فرمايد: «بخشى از بيت المال و بخشى از غله هاى زمين هاى غنيمتى اسلام را در هر شهرى به اين طبقه اختصاص ده. زيرا تفاوتي بين خودي و غير خودي نيست و دورترين مسلمانان همانند نزديک ترين آنان سهمى مساوى از بيت المال دريافت مي کنند. مبادا سرمستى حکومت تو را از رسيدگى به آنان باز دارد بلکه همواره در فکر مشکلات آنان باش و به آنان اخم مکن. به ويژه کسانى که از چشم ها دورند و در منظر و مرئي نيستند اولويت داشته و بيشتر سزاوار رسيدگي مي باشند چون ديگران آنان را کوچک مى شمارند و کمتر به تو دست رسى دارند. براى اين گروه افرادي مطمئن خداترس و فروتن را انتخاب کن تا درباره آنان تحقيق و مسائل را به تو گزارش کنند. نيز پيوسته از آنان دل جويي کن چون مسئوليتي سنگين بر دوش زمام داران است. پس بخشي از وقت خود را به کساني اختصاص ده که به تو نياز دارند و شخصا به امور آنان رسيدگي کن و در مجلس عمومي با آنان بنشين. سربازان و ياران و نگهبانان خود را از سر راه شان دور کن تا بدون اضطراب با تو سخن بگويند. من از رسول خدا(صلي الله عليه وآله) بارها شنيدم که مي فرمود: ملتي که حقوق ناتوانان را از زورمندان بدون ترس و لرز نتواند بازستاند رستگار نخواهد شد. پس درشتى و سخنان ناهموار آنان را تحمل کن».(5)

امام صادق(عليه السلام) نيز درباره ياري شهروندان «نيازمند و مبتلاي» جامعه مي فرمايد: «مَنْ كانَ فِى حاجَهِ أَخِيْه الْمُسْلِم كَانَ اللَّهُ فِى حَاجَتِهِ» (6)؛ (هر کس نياز برادر مسلمان خود را رفع کند خداوند نيز نيازهايش را برطرف مي نمايد). نيز آن حضرت در بيان مشابهي مي فرمايد: «کلُّ معروفٍ صدقهٌ، والدّالُّ عَلَي الخَيرِ کفاعلِهِ، وَاللهُ يُحِبُّ اِغاثهَ الهفانِ» (7)؛ (هر کار پسنديده اي صدقه [در راه خدا] است. کسي که بر کار خير دلالت کند مانند کسي است که آن کار را انجام داده است و خداوند به فرياد غمديدگان رسيدن را دوست مي دارد).

توصيه خاص اسلام در حمايت از معلولين و ناتوانان جسمی
در کنار اين توصيه هاي عمومي، بيانات صريحي نيز از سوي معصومين(عليهم السلام) بر رسيدگي به امور «معلولين و ناتوانان جسمي» صادرشده است. چنانکه رسول اکرم(صلي الله عليه وآله) درباره کمک به نابينايان فرموده اند: «مَنْ قَادَ أَعْمَى أَرْبَعِينَ خُطْوَةً غَفَرَ اللَّهُ لَه‏ مَا تَقَدمَ مِن ذَنبِه» (8)؛ (راهنمايي نابينا تاچهل قدم، موجب آمرزش گناهان او مي شود) و نيز در بياني ديگر درباره همين نابينايان فرمود: «مَنْ قَادَ ضَرِيراً أَرْبَعِينَ خُطْوَه عَلَى أَرْضٍ سَهْلَه- لَا يَفِي بِقَدْرِ إِبْرَه مِنْ جَمِيعِهِ طِلَاعُ الْأَرْضِ ذَهَباً فَإِنْ كَانَ فِيمَا قَادَهُ مَهْلَكَه جَوَّزَهُ عَنْهَا وَجَدَ ذَلِكَ فِي مِيزَانِ حَسَنَاتِهِ يَوْمَ الْقِيَامَه أَوْسَعَ مِنَ الدُّنْيَا مِائَه أَلْفِ مَرَّه وَ رَجَحَ بِسَيِّئَاتِهِ كُلِّهَا وَ مَحَقَهَا وَ أَنْزَلَهُ فِي أَعْلَى الْجِنَانِ وَ غُرَفِهَا» (9)؛ (كسى كـه شخصى نابينا را را چهل گام در زمين هموار راه ببرد هرگز نمى توان به اندازه يک سوزن از کار او را به طلاهاى جهان ارزيابى كرد. و اگر نابينايى را از خطر افتادن در چاهى نجات دهد روز قيامت پاداش اين عمل بالاتر از صدهزار بار انفاق جهان است و اين حسنات بر همه گناهان او برترى دارد و آن را محو و نابود مى كند و او را به فردوس اعلى مى برد).

همچنين از آن حضرت روايت شده که درباره معلولان و رسيدگي به امور آنها فرموده: «مَنْ أَعَانَ ضَعِيفاً فِي بَدَنِهِ عَلَى أَمْرِهِ أَعَانَهُ اللَّهُ عَلَى أَمْرِهِ وَ نَصَبَ لَهُ فِي الْقِيَامَه مَلَائِكَه يُعِينُونَهُ عَلَى قَطْعِ تِلْكَ الْأَهْوَالِ وَ عُبُورِ تِلْكَ الْخَنَادِقِ مِنَ النَّارِ حَتَّى لَا يُصِيبَهُ مِنْ دُخَانِهَا وَ عَلَى سُمُومِهَا وَ عَلَى عُبُورِ الصِّرَاطِ إِلَى الْجَنَّه سَالِماً آمِناً وَ مَنْ أَعَانَ ضَعِيفاً فِي فَهْمِهِ وَ مَعْرِفَتِهِ فَلَقَّنَهُ حُجَّتَهُ عَلَى خَصْمِ الدِّينِ طُلَّابِ الْبَاطِلِ أَعَانَهُ اللَّهُ عِنْدَ سَكَرَاتِ الْمَوْتِ عَلَى شَهَادَه أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ الْإِقْرَارِ بِمَا يَتَّصِلُ بِهِمَا وَ الِاعْتِقَادِ لَهُ حَتَّى يَكُونَ خُرُوجُهُ مِنَ الدُّنْيَا وَ رُجُوعُهُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى أَفْضَلِ أَعْمَالِهِ وَ أَجَلِّ أَحْوَالِهِ فَيُحْيَا عِنْدَ ذَلِكَ بِرَوْحٍ وَ رَيْحَانٍ وَ يُبَشَّرُ بِأَنَّ رَبَّهُ عَنْهُ رَاضٍ وَ عَلَيْهِ غَيْرُ غَضْبَانَ وَ مَنْ أَعَانَ مَشْغُولًا بِمَصَالِحِ دُنْيَاهُ أَوْ دِينِهِ عَلَى أَمْرِهِ حَتَّى لَا يَتَعَسَّرَ عَلَيْهِ أَعَانَهُ اللَّهُ تَزَاحُمَ الْأَشْغَالِ وَ انْتِشَارَ الْأَحْوَالِ يَوْمَ قِيَامِهِ بَيْنَ يَدَيِ الْمَلِكِ الْجَبَّارِ فَمَيَّزَهُ مِنَ الْأَشْرَارِ وَ جَعَلَهُ مِنَ الْأَخْيَارِ» (10)؛ (هر كه معلولی را در كارهايش کمک کند خدا در كارش به او كمک دهد و در قيامت فرشته هايى روا دارد كه او را در گذر از هراس ها كمک دهند و از خندق هاى آتش بگذرانند و از صراط او را سالم به بهشت رسانند. و كسى كه ناتوان در فهم و معرفت را كمک دهد و در برابر خصم باطل به او دليلى آموزد خدايش در سكرات مرگ بر شهادت به يگانگى خدا و اينكه محمد(صلی الله عليه وآله) بنده و رسول او است كمک دهد و بر اقرار بدان چه بدين دو مربوط است و بر اعتقاد او تا اينكه از دنيا برون شود و به خداى عزوجل برگردد با بهترين كردار و خوش ترين حال و در آن به روح و ريحان خوشامدش گويند و مژده اش دهند با اينكه پروردگارش از او خشنود است و خشمى بر او ندارد).

امام حسين(عليه السلام) ضمن سخنراني اي که در صحراي عرفات ايراد کردند و در آن مسئوليت ها و وظايف آحاد اجتماعي را يادآور شدند، در بخشي از اين سخنراني ضمن راهنمايي اقشار مختلف، وظايف جامعه و مديران درباره معلولين را هم گوش زد نمودند و فرمودند: «ای مردم مشاهده مي شود که بدون بيم و نگراني پيمان‏ خود را با خداوند شکسته ايد در حالي که از نقض تعهدات پدران خود هراسناک هستيد. اما پيمان خودتان با رسول خدا و التزام به فرامين آن حضرت را عملا معتبر نمي شماريد. به همين دليل نابينايان و ناشنوايان و معلولين در شهرها پشتيبان و ياور ندارند و به امور آن ها رسيدگي نمي شود. اي مردم به اندازه شرايط و موقعيت خودتان، براي معلولين احساس مسئوليت نکرده و تلاش نمي کنيد».(11)

اين سخنان بيان گر عنايت و توجه حضرت به رسيدگي و اهتمام به امور معلولين مي باشد؛ ايشان در اوج فعاليت هاي مبارزه جويانه و اصلاح طلبانه عليه جور و ستم يزيد از توجه به مسائل ديني معلولين غافل نشده و عموم مردم و نخبگان را به امور معلولين توجه مي دادند. نيز بي توجهي به معلولين را در رديف عهدشکني با خدا و رسولش مي داند. بنابراين بر اساس اين فرمايشات اهتمام و توجه به معلولين از وظايف همگاني است.

فعاليت هاي پيامبر خدا(صلی الله عليه وآله) و ائمه معصومين(عليهم السلام) منحصر در اين گفتارهاي شفاهی نيست و آن حضرات با اعمال شان بهترين سرمشق ما برای خدمت به چنين مردمانی هستند. مثلا از قول امام صادق در بيان سيره امام سجاد(عليهما السلام) می خوانيم که آن حضرت به چند جزامی گذر كرد و بر آنها سلام داد و آنها در خوراک بودند و گذشت و سپس فرمود خدا سبک ترها را دوست ندارد و نزد آنها برگشت و فرمود: من روزه دارم شما به منزل من آييد. آنها به منزل آن حضرت رفتند و به آنها خوراک داد و سپس به آنها بخشش داد.(12) همه اين گفتارها و رفتارها بايد الگوی يک جامعه اسلامی در برخورد با ناتوانان و معلولان و تکريم و خدمت رسانی به آنها باشد.