آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اولین اثر مکتوب و جامع اخلاقی - اسلامی توسط امير مؤمنان على(ع) در نامه معروفشان به امام مجتبى(ع) نگاشته شد که ایشان در آن اساس و ريشه مسائل اخلاقى را تبيين فرمودند. اما جدای از آثار منتشر شده توسط ائمه نخستين كتاب اخلاقی در قرن دوم به نام «صفة المؤمن و الفاجر» توسط اسماعيل بن مهران ابى نصر سكونى تأليف شده است.

اين كه «علم اخلاق» از چه زمانى در اسلام پيدا شد و مشاهير اين علم چه كسانى بودند داستان مفصّلى دارد كه در كتاب گرانبهاى «تأسيس الشّيعه لعلوم الاسلام» نوشته آيت اللّه صدر، به گوشه اى از آن اشاره شده است.
ایشان مى گويد اوّلين كسى كه علم اخلاق را تأسيس كرد امير مؤمنان على(عليه السلام) بود كه در نامه معروفش به فرزندش امام مجتبى(عليه السلام) بعد از بازگشت از صفّين، اساس و ريشه مسائل اخلاقى را تبيين فرمود؛ و ملكات فضيلت و صفات رذيلت به عاليترين وجهى در آن مورد تحليل قرار گرفته است!(1)
اين نامه را علاوه بر مرحوم سيّد رضى در نهج البلاغه گروهى ديگر از علماى شيعه نقل كرده اند.
بعضى از دانشمندان اهل سنّت مانند «ابو احمد حسن بن عبداللّه عسكرى» نيز در كتاب «الزّواجر و المواعظ» تمام آن را آورده و مى افزايد:
«لَوْ كانَ مِنَ الْحِكْمَةِ ما يِجِبُ اَنْ يُكْتَبَ بِالذَّهَبِ لَكانَتْ هذِهِ»؛ (اگر از كلمات پندآموز، چيزى باشد كه با آب طلا بايد نوشته شود، همين نامه است!).
نخستين كسى كه كتابى به عنوان «علم اخلاق» نوشت «اسماعيل بن مهران ابى نصر سكونى» بود كه در قرن دوم مى زيست، او كتابى به نام «صفة المؤمن و الفاجر» تأليف كرد كه نخستين كتاب شناخته شده اخلاقى در اسلام است.(2)