آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

مقصود از مصحف على(ع)، جمع آورى قرآن به ترتیب نزول است و از جهت تعداد آیات و سوره با قرآن فعلی تفاوتی ندارد. و کتاب علی(ع) مجموعه احادیث پیامبر(ص) از حلال و حرام و دیگر مطالب می باشد که در حال حیات ایشان و به املاء ایشان توسط امام علی(ع) نوشته شده.

این سؤال به دو نحو مطرح مى شود:
گاهى مى گویند مقصود از مصحف على(علیه السلام) چیست؟
گاهى گفته مى شود مقصود از کتاب على(علیه السلام) چیست؟
مقصود از مصحف على(علیه السلام)، جمع آورى قرآن به ترتیب نزول است. ابن ندیم در «فهرست» مى نویسد: امیرمؤمنان احساس کرد که مردم درگذشت پیامبر را به فال بد گرفته اند، سوگند یاد کرد که ردا بر زمین نگذارد، مگر این که قرآن را گردآورى کند. او قرآن را در سه روز جمع آورى کرد و به مسجد آورد.(1)
یعقوبى مى نویسد: على بن ابى طالب(علیه السلام) پس از درگذشت رسول خدا، قرآن را جمع کرد و آن را بر هفت جزء تقسیم نمود. آنگاه همه اجزاى هفتگانه و سوره هاى وارد در آن را یادآور مى شود.(2)
دقت در فهرستى که یعقوبى از قرآن على(علیه السلام) ارائه کرده، نشان مى دهد که کوچک ترین اختلافى در عدد سوره ها با قرآن فعلى ندارد، و اگر اختلافى هست در کیفیت جمع سوره هاى قرآن است.
اگر چنین مصحفى داراى واقعیت باشد، کوچک ترین منافاتى با صیانت قرآن از تحریف ندارد، این تنها على(علیه السلام) نیست که قرآن را به شکلى که مورد نظرش بود، جمع کرد، بلکه مصحف عبداللّه بن عباس نیز چنین تفاوتى داشت.
اکنون وقت آن رسیده است که به صورت دوم سؤال پاسخ بگوییم:
کتاب على(علیه السلام) چیزى است که امیرمؤمنان على(علیه السلام) در حال حیات رسول خدا(صلى الله علیه وآله) آن را نوشته است. وى آنچه از پیامبر گرامى(صلى الله علیه وآله) از حلال و حرام و دیگر مطالب مى شنید، همه را مى نوشت، مجموع احادیث مسموع از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) که به املاء او و نگارش على(علیه السلام) بود، «کتاب على» نام گرفته است، و این کتاب دست به دست، در خاندان رسالت مى گشت و احیاناً امام باقر(علیه السلام) و امام صادق(علیه السلام) با مراجعه به آنها احکامى را بیان مى کردند.
نجاشى دانشمند رجالى شیعه در ترجمه محمد بن عذافر صیرفى از پدرش نقل مى کند: من با حکم بن عتیبه نزد امام باقر(علیه السلام) بودم، حَکَم پیوسته از امام باقر(علیه السلام) سؤال مى کرد. او نیز پاسخ مى داد، ولى در موردى با هم اختلاف کردند، امام باقر(علیه السلام) به فرزندش امام صادق(علیه السلام) گفت: فرزندم برخیز و کتاب على(علیه السلام) را بیاور، او رفت و از درون خانه کتاب بزرگى که به صورت طومار پیچیده شده بود، آورد، امام(علیه السلام) نقطه مورد نظر خود را پیدا کرد و به حکم بن عتیبه گفت: این خط على(علیه السلام) و املاى رسول خدا(صلى الله علیه وآله) است. آنگاه رو به او کرد و گفت: تو و دوستت سلمة بن کهیل و دوست دیگرت ابوالمقدام، به هر کجا بروید، دانشى استوارتر از دانش کسانى که جبرئیل بر آنها نازل مى شد پیدا نمى کنید.(3)
از روایات دیگر چنین برمى آید که طول این کتاب هفتاد ذراع و ضخامت آن به اندازه ران شتر و کتاب به صورت طومارى پیچیده شده بود.
امیرمؤمنان(علیه السلام) علاوه بر این کتاب، کتاب دیگرى به نام صحیفه دارد که احکام دیات در آن جمع شده است، و روایات فراوانى از این صحیفه در کتب حدیثى آمده است.
محقق فرزانه مرحوم جناب میرزا على میانجى، به گردآورى روایاتى که از صحیفه در کتاب هاى حدیثى وارد شده، همّت گمارده و همه را جمع کرده است.(4)
و ما نیز پیرامون کتاب على(علیه السلام) و صحیفه وى در کتاب «تاریخ الفقه الاسلامى وادواره» به تفصیل سخن گفته ایم.(5)
در پایان یادآور مى شویم: امام على بن ابى طالب(علیه السلام) و فرزندان و شیعیان او از نخستین روز درگذشت پیامبر(صلى الله علیه وآله) که کتابت حدیث تحریم شد، اقدام به کتابت و یا صیانت حدیث رسول خدا(صلى الله علیه وآله) کردند و به ممنوعیت هاى سیاسى که بعد از 100 سال با شکست مواجه شد، اعتنایى نکردند.(6)