آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

همه انبیا در دعوت به مبدا و معاد و تربیت جامعه، یکسان می باشند. اما بر اساس آیات قرآن مثل آیه: «تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ...» در فضیلت، کمال و سایر ویژگی ها داراى مراتب متفاوتى هستند. بعضی از پیامبران اوالعزم هستند و بعضی از آنها به درجه امامت می رسند و بالاترین آن مراتب در وجود مبارک خاتم الانبیاء خلاصه شده است.

در مقام دعوت و هدف بعثت که همانا دعوت به مبدا و معاد و تربیت جامعه است، طبق آیه شریفه‏ «لا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ‏»‏(1) همه انبیا یکسان می باشند. اما در فضیلت، کمال و سایر ویژگی ها داراى مراتب متفاوتى هستند. براى مثال پیغمبرى که بر هزار نفر مبعوث شده با پیغمبرى که بر صد هزار نفر مبعوث گشته، با رسولى که بر عموم مردم مبعوث شده، یکسان نمی باشند.
همانطور که معلم دبستان، معلم دبیرستان و معلم دانشگاه را- در عین حالى که از یک وزارتخانه و با احکام یکسانى منصوب می شوند- نمی توان برابر دانست و بر حسب فضیلت‏ ها و کمالاتى که هر کدام دارند، محل خدمتشان بالاتر و متفاوت است؛ انبیا نیز همین گونه‏اند، از جهت رتبه و مقام متفاوتند. چنانچه خداوند در قرآن کریم می فرماید:
«تِلْکَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ کَلَّمَ اللَّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ»‏(2)؛ بعضى از پیامبران را بر بعضى دیگر برترى و فضیلت دادیم و درجات برخى از آن‏ها را بلند گردانیدیم‏ .
چنانچه در قرآن مجید آمده است، خداوند با برخى از این انبیا مثل حضرت آدم: «یا آدَمُ اسْکُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُکَ الْجَنَّةَ»(3)
یا با حضرت موسى: «أَنَا رَبُّکَ فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ‏»(4) یا در شب معراج با پیغمبر خدا: «فَأَوْحی إِلی عَبْدِهِ ما أَوْحی»(5) سخن گفته است.
یکی از مهمترین این ویژگی های نبوت، مقام خاتمیت است که از آن پیغمبر اسلام می باشد.
بنابراین، بر اساس آیات قرآن مجید، نبوت مراتب متفاوتى دارد که بالاترین آن، در وجود مبارک خاتم الانبیاء خلاصه شده است. مقام ایشان، پائین تر از مقام خداوند و بالاتر از موجودات دیگر است. چون رسول‏ اللَّه(صلی الله علیه وآله) به بالاترین مرتبه ممکن نایل شدند، نبوت هم به وجود ایشان ختم گردید.
حضرت ابراهیم، پس از امتحان‏ هاى سه گانه که با جان و مال و فرزند خویش داد، خداوند آن بزرگوار را بلند مرتبه گردانید و ایشان را پس از مقام‏ هاى نبوت و رسالت به مقام امامت هم منصوب گردانید.
از آیه شریفه: «وَ إِذِ ابْتَلی ِبْراهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی قالَ لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ»‏(6)؛ (هنگامى که خداوند ابراهیم را به امورى امتحان کرد و او همه را به جاى آورد سپس خداوند فرمود: من ترا براى مردم امام و پیشوا قرار دادم. ابراهیم پرسید آیا این امامت را به فرزندان من هم عطا خواهى کرد؟ خداوند فرمود: امامت که عهد من است به ستمکاران نخواهد رسید)، چنین استنباط می شود که، امامت بالاتر از نبوت است؛ چون به شخصى که داراى مقام نبوت، خلافت، رسالت و نیز اولوالعزم بوده، عطا شده است.
بعضی از پیامبران اوالعزم هستند و بعضی از آنها به درجه امامت می رسند که مرتبه ای سخت و دشوار است در حالی که دیگران به آن درجه نمی رسند ، این به معنی تفاوت مراتب انبیاء است .(7)
البته باید توجه داشت که مقام امامت از نبوت برتر است و موجب نمی شود که مقام امام (در اصطلاح امامت شیعی) از نبیّ برتر باشد، چرا که نبی علاوه بر امامت نبوت را هم دارد، در حالیکه امام فاقد مقام نبوت است.