آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

تنها به ذکر بعضی از ناقلان و مصادر اهل سنّت در قرون اولیه تاریخ اسلام اکتفاء می کنیم: «مسند» ابوداود، «المعیار والموازنة» اسکافی، «مسند» احمد، «صحیح» مسلم، «العلل الوارده فی الاحادیث» دارقطنی، «زوائد» بزار، «الکنی والاسماء» حافظ دولابی، «صحیح ابن حبان»، ابوحاتم، «معجم الکبیر» طبرانی، «مستدرک الصحیحین» حاکم نیشابوری، «المغنی» قاضی عبد الجبار، «ندیم الفرید» ابن مسکویه و ... .

یکی از دلایل توجّه مسلمانان به مسئله امام شناسی - و شناخت ائمه بر حق و واجد شرایط بطور عموم و شناخت امام مهدی منتظر(عج) بطور خصوص- ، حدیث شریف: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة» و احادیث مشابه و هم مضمون آن است.

به موجب این حدیث عاقبت سهل انگاری و بی تفاوتی نسبت به شناخت امام زمان واجد شرایط، مرگ جاهلی و حشر و نشر با بت پرستان و مشرکین در قیامت خواهد بود.

اعتقاد به مهدویت و شناخت امام هر عصری در منابع شیعه جایگاه خاصی دارد، و شیعه به عقیده امامت و مهدویت شهرت دارد؛ کافی است بدانیم تنها علامه مجلسی از بزرگان علما و مراجع حدیثی شیعه، این حدیث را با چهل سند از طرق اختصاصی شیعه آورده است.(1)
امّا سؤال اینست که آیا این حدیث در منابع اهل سنّت هم وجود دارد؟(2)

برای جواب تنها به ذکر بعضی از ناقلان و مصادر اهل سنّت در قرون اولیه تاریخ اسلام تا قرن ششم اکتفاء می کنیم:

1 ـ «مسند» ابوداود سلیمان بن داود طیالسی در گذشته (204) از عبد الله بن عمر بلفظ: «من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة، و من نزع یداً من طاعة جاء یوم القیامة لاحجة له» نیز رجوع شود به کنزالعمال.

2ـ «المعیار والموازنة» علامه متکلم ابوجعفر اسکافی درگذشته (240) ص24 بلفظ: «من مات و لا امام له مات میتة جاهلیة» ازعبدالله بن عامر.

3 ـ «نقض العثمانیة» نیز از اسکافی ص 11 ـ 12 و به نقل ابن ابی الحدید (ج 13، ص 242) بلفظ فوق.

4 ـ «مسند» احمد بن حنبل درگذشته (241) و ج 4 ص 96 بلفظ: «من مات بغیرامام مات میتة جاهلیة» ازمعاویة بن ابی سفیان.

5 ـ «صحیح» مسلم در گذشته (261) ج 8 ص 107 بلفظ: «من لم یعرف امام زمانه فمات میتة جاهلیة».

6 ـ «العلل الوارده فی الاحادیث» ابوالحسن علی بن عمر بن احمد بن مهدی بغدادی دارقطنی شافعی (م 305 / 306) ج 7 ص 63 بلفظ: «من مات لغیر امام مات میتة جاهلیة» به سه سند از معاویه و دو سند از ابوهریره.

7 ـ «زوائد» احمد بن عمر بزار در گذشته (320) ج 1 ص 144 و ج 2 ص 143 بلفظ: «من مات و لیس علیه امام فمیتته میتة جاهلیة، و من مات تحت رایة عصبیة، فقتلته قتلة جاهلیة».

8 ـ «الکنی والاسماء» حافظ دولابی در گذشته (320) ج 2 ص 3 چاپ دائرة المعارف حیدرآباد دکن بلفظ: «من مات و لیس علیه امام جامع فقد مات مات جاهلیة، و من خرج من الجماعة فقد خلع ربقة الاسلام من عنقه» از ابن عمر.

9 ـ «صحیح ابن حبان»، ابوحاتم محمد بن حبان تمیمی، بستی شافعی درگذشته (354) به شرح «احسان بترتیب صحیح ابن حبان» شماره 44 بلفظ: «من مات و لیس له امام مات میتة جاهلیة».

10 ـ «کتاب المجروحین» نیز از ابوحاتم ج1 ص 280 بلفظ: «من فارق جماعة المسلمین قید شبر فقد خلع ربقة الاسلام من عنقه، و من مات و لیس علیه امام فمیتته میتة جاهلیة، و من مات تحت رایة عمیة یدعوا الی عصبیة او ینصر فقتله جاهلیة» به روایت از ابن عباس.

11 ـ «معجم الکبیر» حافظ ابوالقاسم طبرانی درگذشته (360) ج 10 ص 350 حدیث 10687 (شماره مسلسل) بلفظ: «من فارق جماعة المسلمین قید شبر فقد خلع ربقة الاسلام من عنقه و من مات و لیس علیه امام فمیتته جاهلیة و من مات تحت رأیة عمیه یدعوا الی عصبیة او ینصر عصبیة فقتله جاهلیة» به روایت از ابن عباس. و ج 19 ص 388 شماره 910 چاپ بغداد بلفظ: «من مات بغیر امام مات میتة جاهلیة» به روایت معاویه، و به لفظ «من مات و لیست علیه طاعة مات مات جاهلیة» از عامر بن ربیعه (نیز رجوع شود به کنزالعمال ج6 ص 65 شماره 14861).

12 ـ «مستدرک الصحیحین» حاکم نیشابوری در گذشته (405) ج 1 ص 77 و 117 از ابن عمر بلفظ: «من مات و لیس علیه امام جماعة فان موتته موتة جاهلیة».

13 ـ «المغنی» قاضی القضاة معتزلی، عبد الجبار بن احمد همدانی اسدآبادی درگذشته (415) جزء متمم عشرین ج 1 ص 116 بلفظ: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة».

14 ـ «ندیم الفرید» علامه محقق ابوعلی، احمد بن محمد بن یعقوب مسکویه ـ که اصلش ازری و مقیم و درگذشته اصفهان بسال (421) بوده است بلفظ: «من مات لیلة و لیس فی عنقه بیعة امام فقد مات میتة جاهلیة».(3).

15 ـ «حلیة الاولیاء» حافظ ابونعیم اصفهانی درگذشته (430) ج 3 ص 224 بلفظ: «من مات بغیر امام فقد مات میتة جاهلیة و من نزع یده من طاعة (یدا من طاعة الله) جاء یوم القیامة لاحجة له» به روایت از طیالسی. و اضافه کرده است: این حدیث ثابت و مسلّم بوده، مسلم درحدیث خود آنرا از زید روایت نموده و گفته است: تابعین و اعلام آنرا از زید نقل کرده اند. سپس هشت نفر از تابعین را نام برده که این حدیث را روایت نموده اند.

16 ـ «سنن بیهقی» درگذشته (458) ج 8 ص 156 ـ 157 بلفظ: «من مات و لیس فی عنقه بیعة، مات میتة جاهلیة».

17 ـ «جمع بین صحیحین ـ بخاری ومسلم ـ» محمد بن فتوح حمیدی درگذشته (488) بلفظ: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة»؛ (به نقل احقاق الحق قاضی نورالله شوشتری در اوائل بحث امامت، نیز آیت الله مرعشی در پاورقی احقاق ج 2 ص 306 بواسطه کنزالعمال (1/186 چاپ حیدر آباد) آنرانقل نموده، اما روایت با کمی اختلاف در عبارت بدون نام حمیدی ذکر شده).

18 ـ «ربیع الابرار» محمود بن عمر زمخشری درگذشته (538) ج 4 ص 221 باب الملک و السطان بلفظ: «من مات و لیس فی عنقه لامام المسلمین بیعة فمیتته میتة جاهلیة».

19 ـ «ملل و نحل» محمد بن عبد الکریم شهرستانی شافعی درگذشته (548) ج 1 چاپ قاهره ص 172 ذیل «الاسماعیلیه» بلفظ: «ان من مات و لم یعرف امام زمانه، مات میتة جاهلیة» و نیز: «من مات و لم یکن فی عنقه بیعة امام، مات میتة جاهلیة».(4)