آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اولا: به تصریح اصولیین، استثنا دلیل بر عموم است. ثانیاً: مطابق رأى گروهى از اصولیین، اسم جنس مضاف از صیغه هاى عموم به حساب مى آید. ثالثاً: مطابق رأى محقّقین از علما، یکى از صیغه هاى عموم تشبیه است.

برخى مى گویند: در حديث منزلت، کلمه «بمنزلة هارون» اسم جنس مضاف است که به عَلَم اضافه شده، و در اصول به اثبات رسیده که اسم جنس مضاف از الفاظ عموم به حساب نمى آید. در پاسخ مى گوییم: اولا: به تصریح اصولیین، استثنا دلیل بر عموم است. توضیح جواب این که: لفظ «منزلت» مضاف به کلمه «هارون» است و استثنا از آن صحیح مى باشد. مثل آن که گفته مى شود: «زید بمنزله عمرو است مگر در نسب» و «بکر به منزله خالد است مگر در علم» و در جاى خود اشاره شده که استثنا دلیل بر عموم مستثنا منه است. بیضاوى مى گوید: «معیار عموم، جواز استثنا است...».(1) کمال الدین ابن امام کاملیه نیز مى گوید: «معیار عموم، جواز استثنا است».(2) همین تعبیر از جلال الدین محلّى هم رسیده است.(3)
 ثانیاً: مطابق رأى گروهى از اصولیین، اسم جنس مضاف از صیغه هاى عموم به حساب مى آید؛ از جمله: قاضى ایجى مى گوید: «صیغه هاى عموم نزد محققین عبارتند از: ـ اسماء شرط و استفهام؛ مثل: من و ما و مهما و اینما. ـ موصولات؛ مثل: من و ما و الذى. ـ جمع با الف و لام که براى عهد نباشد؛ مثل: العلماء. ـ جمع مضاف؛ مثل: علماء بغداد. ـ اسم جنس مضاف.(4)
 ابوالبقاء مى گوید: «مفرد مضاف به معرفه براى عموم است...».(5)
جلال الدین محلّى مى گوید: «بنابر رأى صحیح، مفرد مضاف به معرفه براى عموم است؛ همان گونه که مصنّف در شرح مختصر اشاره کرده است، مادامى که عهدى در کار نباشد؛ همانند آیه 63 سوره نور: «فَلْیَحْذَرِ الَّذِینَ یُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ»؛ (یعنى تمام اوامر خدا...).(6)
 ابن نجیم مصرى مى گوید: «مفرد مضاف به معرفه براى عموم است. و با این قاعده بر این که امر براى وجوب است استدلال کرده اند در ذیل آیه «فَلْیَحْذَرِ الَّذِینَ یُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ»؛ (یعنى از همه اوامر خداوند متعال...).(7) چلپى در حاشیه خود بر «مطوّل» از رضى نقل کرده که اسم جنس در صورتى که بدون قرینه بر تخصیص به کار رود ظهور در استغراق جنس دارد و این معنا از استقراى کلمات علما به دست مى آید. (8)
ثالثاً: مطابق رأى محقّقین از علما، یکى از صیغه هاى عموم تشبیه است؛ مثلا کاف تشبیه افاده عموم دارد در هر موردى که احتمال آن داده شود. (9)
در «حدیث منزلت» نیز از تشبیهِ این معنا استفاده شده است و لذا دلالت بر حصول جمیع فضایل براى امیرالمؤمنین(علیه السلام) به جز نبوّت دارد. (10)