آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

کلمه «جنّ» در اصل به معنى چیزى است که از حس انسان پوشیده باشد، از آیات قرآن استفاده مى شود: «جنّ» یک نوع موجود عاقلى است که از حس انسان پوشیده شده، و آفرینش آن در اصل، از آتش یا شعله هاى صاف آتش است. در آیات قرآن کلمه «جانّ» نیز آمده است که از همان ماده «جنّ» است. اگر آیات قرآنى که در این زمینه وارد شده را در برابر هم قرار دهیم روشن مى شود: هر دو به یک معنى مى باشد، چرا که در قرآن گاهى «جنّ» در مقابل «انسان» قرار داده شده و گاهى «جانّ».

کلمه «جنّ» در اصل به معنى چیزى است که از حس انسان پوشیده باشد، مثلاً مى گوئیم: «جَنَّةُ الْلَّیْلِ» ـ یا ـ «فَلَمّا جَنَّ عَلَیْهِ الْلَّیْلُ» یعنى: (هنگامى که پرده سیاه شب او را پوشاند) و به همین جهت «مجنون» به کسى که عقلش پوشیده و «جَنین» به طفلى که در رحم مادر پوشانده شده و «جَنَّت» به باغى که زمینش را درختان پوشانده اند، و «جَنان» به قلب که در درون سینه پوشانده شده و «جُنَّة» به معنى سپر که انسان را از ضربات دشمن مى پوشاند، آمده است. البته از آیات قرآن استفاده مى شود: «جنّ» یک نوع موجود عاقلى است که از حس انسان پوشیده شده، و آفرینش آن در اصل، از آتش یا شعله هاى صاف آتش است، و «ابلیس» نیز از همین گروه است. بعضى از دانشمندان از آنها تعبیر به نوعى از «ارواح عاقله» مى کنند که مجرد از ماده مى باشد، (البته پیدا است تجرد کامل ندارد چرا که چیزى که از ماده آفریده شده است مادى است، ولى نیمه تجردى دارد، چرا که با حواس ما درک نمى شود، و به تعبیر دیگر یک نوع جسم لطیف است).
و نیز از آیات قرآن بر مى آید: آنها مؤمن و کافر دارند، مطیع و سرکش دارند و آنها نیز داراى تکلیف و مسئولیتند.
نکته اى که در اینجا اشاره به آن لازم است، این است که: در آیه 27 سوره «حجر» کلمه «جانّ» آمده است که از همان ماده «جنّ» است. آیا این دو کلمه (جنّ و جانّ) هر دو به یک معنى است، و یا چنانکه بعضى از مفسران گفته اند، «جانّ» نوع خاصى از «جنّ» است؟
اگر آیات قرآنى که در این زمینه وارد شده را در برابر هم قرار دهیم روشن مى شود: هر دو به یک معنى مى باشد، چرا که در قرآن گاهى «جنّ» در مقابل «انسان» قرار داده شده و گاهى «جانّ» در مقابل انسان. مثلاً در آیه 88 سوره «اسراء» مى خوانیم: «قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الإِنْسُ وَ الْجِنُّ» و یا در آیه 56 سوره «ذاریات» مى خوانیم: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الإِنْسَ إِلاّ لِیَعْبُدُونِ». در حالى که، در آیات 14 و 15 سوره «رحمن» مى خوانیم: «خَلَقَ الإِنْسانَ مِنْ صَلْصال کَالْفَخّارِ * وَ خَلَقَ الْجَانَّ مِنْ مارِج مِنْ نار» و باز در همین سوره آیه 39 مى خوانیم: «فَیَوْمَئِذ لایُسْئَلُ عَنْ ذَنْبِهِ إِنْسٌ وَ لا جَانٌّ».
از مجموع آیات فوق و آیات دیگر قرآن، به خوبى استفاده مى شود که «جانّ» و «جنّ» هر دو به یک معنى است.
البته «جانّ» به معنى دیگرى نیز در قرآن آمده است، که آن نوعى از مار است، چنانکه در داستان موسى مى خوانیم: «کَأَنَّها جانٌّ»(1) ولى آن از بحث ما خارج است.(2)