آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

حمیدالدین کرمانى از بزرگترین متکلمان و داعیان اسماعیلیه و از برجسته ترین فیلسوفان اسماعیلیه است. لقب افتخارى حجة العراقین - عراق عجم و عراق عرب - از آن اوست. احمد بن عبدالله در کرمان به دنیا آمد. حمید الدین کرمانى بعد از سالها تلاش در راه کیش اسماعیلیه حدود سالهاى 412-420 هجرى در عراق از دنیا رفت.

شاید بتوان گفت که حمیدالدین کرمانى از بزرگترین متکلمان و داعیان اسماعیلیه و از برجسته ترین فیلسوفان اسماعیلیه است. لقب افتخارى حجة العراقین - عراق عجم و عراق عرب - از آن اوست.
احمد بن عبدالله در کرمان به دنیا آمد. از زندگى و فعالیتهاى وى اطلاع دقیقى نداریم. بنابر نقل عارف تامر وى شاگرد ابویعقوب سجستانى بوده و نزد وى علوم اسماعیلیه را فرا گرفته است. (1) او احتمالا بعد از مرگ ابویعقوب رهبر داعیان ایران و عراق گردید و به خاطر فعالیتهاى وى لقب حجة العراقین را از الحاکم بامرالله دریافت کرد. در اوایل قرن پنجم و به علت ظهور دروزیان به قاهره فراخوانده شد و به بحث و مناظره در باب ماهیت الحاکم بأمرالله پرداخت و رساله اى با نام مباسم البشارة بالامام الحاکم بالله در تایید امامت حاکم و ردّ الوهیت وى نوشت. او در رسالة الواعظه به ردّ ادّله الأخر م، یکى از داعیان معتقد به الوهیت الحاکم بامرالله پرداخت و او را متهم به غلو نمود. این دو رساله در مجموعة رسائل الکرمانى به چاپ رسیده است. کرمانى یکى از مؤلفان پرکار اسماعیلیه است که حدود بیست و هفت کتاب براى وى شمارش کرده اند. مهمترین کتاب کرمانى راحة العقل نام دارد. در این کتاب به مباحث جهان بینى، سلسله صدور و نحوه خلق عالم، صفات عقول عشرة، اجسام عالى و سافل و نفس ناطقه پرداخته است و در ضمن مباحث، جایگاه نطقاء و امامان را در نظام هستى بیان کرده است. این کتاب توسط مصطفى غالب در بیروت به چاپ رسیده است. کتاب دیگر وى با نام کتاب الریاض فى الحَکَم بین الصادقین صاحبى الاصلاح و النصرة(2) درباره اختلافات فکرى ابوحاتم رازى و ابویعقوب سجستانى است که در اکثر موارد دیدگاه ابوحاتم رازى را تأیید و دیدگاه استاد خود را مردود دانسته است. این کتاب بعد از راحة العقل در حدود سالهاى 412 هجرى به بعد نوشته شده است و مباحث آن درباره جوهر و ماهیت نفس به عنوان منبعث اول، صفات عقل اول به عنوان مبدع اول، هیولا، نفس انسانى که آیا از اجزاء نفس کلى است یا از آثار آن، حرکت و سکون، قضاء و قدر، شریعت آدم، الغاء شریعت و اباحه گرى است. وى شدیداً به اباحه گرى و الغاء شریعت نسفى و ابویعقوب سجستانى ایراد وارد ساخته و آن اعتقادات را باطل اعلام کرده است. کتاب دیگر وى الاقوال الذهبیه نام دارد که ردّى بر آراء محمد بن زکریاى رازى در طبّ روحانى است.(3) مى توان این کتاب را ادامه دهنده سیره سلف بزرگان اسماعیلیه در ردّ دیدگاههاى زکریاى رازى در باب عدم لزوم بعثت پیامبران و انکار معاد دانست. این کتاب توسط صلاح الصاوى و اعوانى در انجمن حکمت و فلسفه ایران به چاپ رسیده است. کتاب دیگر وى الرسالة الوضیّة فى معالم الدین و اصوله درباره تعریف عبادت، معرفت ملائکه، انبیاء و اوصیاء و مباحث دیگر اصول اعتقادى اسماعیلیه است.(4)
به هر حال حمید الدین کرمانى بعد از سالها تلاش در راه کیش اسماعیلیه حدود سالهاى 412-420 هجرى در عراق از دنیا رفت.(5)