آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

آیین توبه در مسیحیت به معنای اظهار پشیمانی از گناهانی است که بعد از غسل تعمید بر شخص عارض می شود و محدودیتی در زمان و دفعات ندارد. این آیین 4 مرحله دارد. توبه یعنی اعتراف به گناه، نزد کشیش، و رضایت الهی؛ انجام اعمال مثبتی است که رضایت الهی در آنهاست. رهایی و نجات، اعلام آمرزش گناه توسط کشیش است. لکن اسلام برای توبه، روحانیت را واسطه بین خدا و شخص نمی داند و مؤمنین را به توبه و مناجات مستقیم با خدا توصیه می کند و از اعتراف به گناهان خود نزد دیگران نهی می کند.

برخلاف غسل تعمید و تأیید که فقط یک بار انجام می شود، آیین توبه و طلب بخشایش را که در کلیسای کاتولیک روم انجام می شود، می توان در هر زمان و هر چند نوبت که فرد خواسته باشد برگزار کرد. این مراسم برای جبران گناهی که از زمان غسل تعمید به بعد انجام شده طراحی شده است. در این مراسم کشیش به نیابت از رسولان مسیح(علیه السلام) گناهان شخص را می بخشاید. رسولان هم خود از ناحیه ی عیسی(علیه السلام) به چنین منصبی نایل آمدند: «عیسی(علیه السلام) بر آنان دمید و گفت: روح القدس را بیابید، گناهان کسانی را که ببخشید بخشیده می شود و آنانی را که نبخشید بخشیده نخواهد شد.»(1)
در این مراسم چهار عمل خاص انجام می شود: توبه، اعتراف، رضایت ذات الهی، و اعلام آمرزش گناه به دست کشیش.
1ـ توبه و طلب مغفرت؛ که عبارت از تأسف عمیق از انجام گناهان است که این ابراز تأسف از طرف فرد توبه کار به خدمت کشیش که مراسم را به جا می آورد ابراز می شود.
2ـ اعتراف به گناه که در ابتدا از طرف فرد داوطلب توبه در حضور همه ی جمع انجام می شد. اما از قرن یازدهم به بعد این اقرار به گناه جنبه ی خصوصی پیدا کرده است و شخص توبه کننده تنها در محضر کشیش اعتراف می کند. به گفته ی کتاب مقدس، یهودیان هم در نزد یحیی تعمید دهنده به گناهان خود اعتراف می کردند.(2) از رساله ی یعقوب هم استنباط می شود که به شخص گناهکار توصیه شده است در میان جمع به گناهان خود اعتراف کند: «نزد یکدیگر به گناهان خود اعتراف نمایید و برای یکدیگر دعا کنید تا شفا یابید.»(3) شاید به دلیل آثار سوء اجتماعی که ذکر گناهان در بین مردم داشت، کلیسا مجبور شد اعتراف را به شکل مخفیانه و در محضر کشیش منحصر کند.
در اعتراف شخص باید به تک تک گناهان اشاره کند. در این اشاره باید تعداد گناهان، انواع آنها و خصوصیات گناه (مثل قتل نفس، زنا و ...) را ذکر کند.(4) همه ی گناهان قابل بخشش است اما میان گناهان بزرگ و سایر گناهان فرق وجود دارد. گناه مهلک و بزرگ شخص گناه کار را تا هنگامی که گناهش به وسیله ی آمرزش محو نشده از فیض خدا محروم می سازد.
زنا، دزدی، ترک آیین عشای ربانی بدون عذر، بدخواهی و کینه توزی از جمله گناهان بزرگ به شمار می آیند. برای گناهان مهلک توبه یا لااقل نیت توبه ضروری است در حالی که گناهان کوچک ممکن است به وسیله ی دعا، روزه و کارهای نیک آمرزیده شوند.(5) البته اعتراف و آمرزش نسبت به گناهان بزرگ صورت می گیرد اما از آنجائیکه تشخیص گناهان بزرگ از کوچک مشکل است، بهتر است نسبت به همه ی گناهان اعتراف به عمل آید.
کشیش حق ندارد راز شخص معترف را فاش کند و یا حتی به آن اشاره کند، حتی اگر جانش در خطر افتد. اگر بر خلاف این عمل کند طرد و از نظر شرعی در دادگاه کلیسا محاکمه خواهد شد. کشیش بعد از گوش دادن به اعتراف، توبه کار را به چندین نوع توبه وادار می کند.
در کلیسای قدیم و در آغاز قرون وسطا رعایت امور زیر به طور جدی انجام می گرفت: محرومیت از شرکت در عشای ربانی به مدت طولانی، روزه های کامل، تحمل سفر پرمشقت برای زیارت اماکن مقدس و امثال اینها. ولی توبه هایی که در عصر حاضر انجام می شود دارای آن سختیها نیستند.(6)
در کلیسای هر بخش، اتاق های کوچکی به نام اعترافگاه وجود دارد که با تیغه و معمولاً با طور سیمی از اتاق های دیگر مجزاست.(7) جایگاه مخصوص توبه بعد از قرون وسطا از این جهت به کلیسا اضافه شد که هرگونه شایعه ای را که ممکن بود درباره ی کشیشی که با اعتراف کننده ی زن مواجه است تکذیب و دفع کند.(8)
3ـ رضایت و بخشش الهی نیز در اعمال مثبتی است که آن گناه خاص را می پوشاند، اما معمولاً به اشکال خاصی، نظیر روزه گرفتن، نماز و دعا و یا کمک به فقرا انجام می شود. بدین معنا، این اعمال نوعی تنبیه و مجازات دنیوی هستند که از طرف کشیش یا روحانی کلیسا بر فرد مقرر می شود. این مجازات با عمر شخص خطاکار، میزان گناه و هوشیاری شخص تناسب دارد. تمام مجازات ها به سه مجازات عمده، یعنی نماز، روزه و صدقه برمی گردد.(9) از اعتراضات مهم لوتر علیه کلیسای روم، قدرت پاپ و روحانیت کلیسایی در آمرزش گناهان و وضع جریمه های مالی و فروش آمرزش نامه بود که موجب فساد دستگاه کلیسایی و حاکمیت بی دلیل پاپ بر مردم و کلیسا می شد.
4ـ مرحله ی نجات و رهایی است که به معنای آسودگی از نتایج و تبعات گناه است.(10)
از آنجا که دین اسلام میان خداوند و بندگان وجود طبقه ای به نام روحانیان را به عنوان واسطه به رسمیت نمی شناسد، حضور آنان را در عملیات توبه لازم نمی شمارد. ندامت قلبی شرط لازم برای توبه است و اظهار پشیمانی به درگاه خداوند و عدم بازگشت به گناه در تحقق توبه کافی است.(11) در مورد گناهانی که به حقوق مردم مربوط می شود، جبران حق مردم هم ضرورت دارد. تنها در موردی که گناه جنبه ی عمومی و آشکار دارد توبه و اظهار پشیمانی علنی از آن تجویز می شود؛ وگرنه در گناهان شخصی و غیر علنی، اعتراف به گناه خود گناهی است که موجب اشاعه ی زشتی ها و بی اهمیت شدن آن می شود.