آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

رعایت حریم زوجیت حتى بعد از مرگ همسر، موضوعى است فطرى، لذا همیشه در قبائل مختلف، آداب و رسوم گوناگونى براى آن وجود داشته که گاهى آن قدر افراط می شده که زنان را در بن بست و اسارت قرار داده و یا جنایت آمیزترین کارها را در مورد او مرتکب مى شدند. خداوند در آیه 234 سوره بقره، بر تمام این خرافات و جنایات خط بطلان کشیده و به زنان بیوه اجازه مى دهد، بعد از نگاهدارى عدّه اقدام به ازدواج کنند. لکن بر طبق روایات، زنان موظفند در عده، شکل سوگوارى خود را حفظ کرده و مطلقاً آرایش نکنند.

یکى از مسائل و مشکلات اساسى زنان، ازدواج بعد از مرگ شوهر است، از آنجا که ازدواج فورى زن با همسر دیگر، بعد از مرگ شوهر با محبت، دوستى، حفظ احترام شوهر سابق و تعیین خالى بودن رحم از نطفه همسر پیشین سازگار نیست؛ به علاوه، موجب جریحه دار ساختن عواطف بستگان متوفّى است، آیه 234 «بقره» ازدواج مجدد زنان را مشروط به نگه داشتن عدّه به مدت چهار ماه و ده روز، ذکر کرده است.
رعایت حریم زندگانى زناشویى حتى بعد از مرگ همسر، موضوعى است فطرى و لذا همیشه در قبائل مختلف، آداب و رسوم گوناگونى براى این منظور بوده است.
گر چه گاهى در این رسوم آن چنان افراط مى کردند که عملاً زنان را در بن بست و اسارت قرار مى دادند.
و گاهى جنایت آمیزترین کارها را در مورد او مرتکب مى شدند، به عنوان نمونه:
1 ـ بعضى از قبائل پس از مرگ شوهر زن را آتش زده، و یا بعضى او را با مرد دفن مى کردند.
2 ـ برخى، زن را براى همیشه از ازدواج مجدد محروم ساخته و گوشه نشین مى کردند.
3 ـ و در پاره اى از قبائل زن ها موظف بودند مدتى کنار قبر شوهر زیر خیمه سیاه و چرکین با لباس هاى مندرس و کثیف دور از هر گونه آرایش و زیور و حتى شستشو، به سر برده و بدین وضع شب و روز خود را بگذرانند. (1)
آیه 234 سوره «بقره» بر تمام این خرافات و جنایات خط بطلان کشیده و به زنان بیوه اجازه مى دهد، بعد از نگاهدارى عدّه و حفظ حریم زوجیت گذشته، اقدام به ازدواج کنند، مى فرماید: (کسانى که از شما مى میرند و همسرانى از خود باقى مى گذارند، آنها باید چهار ماه و ده روز انتظار بکشند و هنگامى که مدتشان سر آمد، گناهى بر شما نیست که هر چه مى خواهند درباره خودشان به طور شایسته انجام دهند)؛ و با مرد دلخواه خود ازدواج کنند. «وَ الَّذینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنْکُمْ وَ یَذَرُونَ أَزْواجاً یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُر وَ عَشْراً فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ فیما فَعَلْنَ فی أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوف».
و از آنجا که گاه، اولیاء و بستگان زن، دخالت هاى بى موردى در کار او مى کنند و یا منافع خویش را در ازدواج آینده زن، در نظر مى گیرند، در پایان آیه خداوند به همه هشدار مى دهد، مى فرماید: (خداوند از هر کارى که انجام مى دهید آگاه است)؛ و هر کس را به جزاى اعمال نیک و بد خود مى رساند «وَ اللّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبیر».
جمله «فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ فیما فَعَلْنَ فی أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ» با توجه به این که مخاطب، مردان فامیل هستند، نشان مى دهد: گوئى آزاد گذاشتن زن را بعد از مرگ شوهر، براى خود گناه مى دانستند، و به عکس تضییق و سختگیرى را وظیفه مى شمردند، این آیه، به وضوح مى گوید: آنها را آزاد بگذارید و هیچ گناهى بر شما نیست (در ضمن از این تعبیر استفاده مى شود: ولایت پدر و جدّ نیز در اینجا ساقط است).
ولى به زنان نیز یادآورى مى کند که آنها از آزادى خود سوء استفاده نکنند و به طور شایسته «بِالْمَعْرُوفِ» براى انتخاب شوهر جدید، اقدام نمایند.
طبق روایاتى که از پیشوایان اسلام به ما رسیده است، زنان موظفند در این مدت، شکل سوگوارى خود را حفظ کنند، یعنى مطلقاً آرایش نکنند و ساده باشند، (2) و البته فلسفه نگاهدارى این چنین عدّه اى نیز همین را ایجاب مى کند.
اسلام، زنان را به حدّى از آداب و رسوم خرافى دوران جاهلى نجات داد که برخى پنداشتند، حتى در همین مدت کوتاه عدّه هم مى توانند ازدواج کنند.
یکى از همین زنان که چنین مى پنداشت، روزى خدمت پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) آمد و مى خواست اجازه براى ازدواج مجدد بگیرد، از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) سؤال کرد: آیا اجازه مى دهید سرمه کشیده و خود را آرایش کنم؟
فرمود: شما زنان موجودات عجیبى هستید! تا قبل از اسلام عدّه وفات را در سخت ترین شرایط، و گاه تا آخر عمر مى گذراندید، حتى به خود حق شستشو هم نمى دادید، اینک که اسلام براى حرمت خانواده و رعایت حق زوجیت به شما دستور داده مدت کوتاهى ساده به سر برید، طاقت نمى آورید. (3)
جالب توجه این که: در احکام اسلامى در مورد عدّه به این معنى تصریح شده که اگر هیچ گونه احتمالى در مورد باردارى زن در میان نباشد، باز باید زنانى که همسرانشان وفات یافته اند، عدّه نگاه دارند.
و نیز به همین دلیل، آغاز عدّه، مرگ شوهر نیست، بلکه موقعى است که خبر مرگ شوهر به زن مى رسد، هر چند بعد از ماه ها باشد، و این خود مى رساند که تشریع این حکم، قبل از هر چیز به خاطر حفظ احترام و حریم زوجیت است، اگر چه مسأله باردارى احتمالى زن، در این قانون مسلماً مورد توجه بوده است. (4)