آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

هر کس سوره اعلى را بخواند، خداوند به عدد هر حرفى که بر ابراهیم(ع) و موسى(ع) و محمّد(ص) نازل کرده، ده حسنه به او عطا مى فرماید؛ و کسى که سوره اعلى را در فرائض یا نوافل خود بخواند، روز قیامت به او گفته مى شود: از هر یک از درهاى بهشت مى خواهى وارد شو، ان شاء اللّه. امام على(ع) این سوره را در نماز می خواند و مى فرمود: اگر مى دانستید چه برکاتى در آن است، هر یک از شما در هر روز ده بار آن را تلاوت مى کردید، و هر کس آن را بخواند گوئى کتب و صحف موسى و ابراهیم(ع) را تلاوت کرده است.

در فضیلت تلاوت این سوره روایات فراوانى رسیده:
از جمله در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «مَنْ قَرَأَها أَعْطاهُ اللّهُ عَشْرَ حَسَنات بِعَدَدِکُلِّ حَرْف أَنْزَلَ اللّهُ عَلى إِبْراهِیمَ وَ مُوسى وَ مُحَمَّد (صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِم)»؛ (هر کسى سوره اعلى را بخواند، خداوند به عدد هر حرفى که بر ابراهیم(علیه السلام) و موسى(علیه السلام) و محمّد(صلى الله علیه وآله) نازل کرده، ده حسنه به او عطا مى فرماید).(1)
و در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: «مَنْ قَرَأَ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الاْ َعْلىْ فِی فَرائِضِهِ أَوْ نَوافِلِهِ قِیلَ لَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أُدْخُلِ الْجَنَّةَ مِنْ أَیِّ أَبْوابِ الْجَنَّةِ شِئْتَ إِنْ شاءَ اللّهُ»؛ (کسى که سوره اعلى را در فرائض یا نوافل خود بخواند، روز قیامت به او گفته مى شود: از هر یک از درهاى بهشت مى خواهى وارد شو، ان شاء اللّه).(2)
در روایات متعددى نیز آمده است: هنگامى که پیغمبر(صلى الله علیه وآله) یا ائمه هدى(علیهم السلام) آیه «سَبِّحِ اسْمِ رِبِّکَ الأَعْلى» را مى خواندند، بعد از آن به این دستور عمل کرده مى فرمودند: «سُبْحانَ رَبِّىَ الأَعْلى».(3)
و در روایت دیگرى آمده: یکى از یاران على(علیه السلام) مى گوید: بیست شب پشت سر آن حضرت نماز خواندم، جز سوره «سَبِّحِ اسْمِ رِبِّکَ الأَعْلى» را در نماز نمى خواند، و مى فرمود: اگر مى دانستید چه برکاتى در آن است، هر یک از شما در هر روز ده بار آن را تلاوت مى کردید، و هر کس آن را بخواند گوئى کتب و صحف موسى و ابراهیم(علیهم السلام) را تلاوت کرده است».(4)
خلاصه، از مجموعه روایاتى که در این زمینه رسیده استفاده مى شود: این سوره از اهمیت خاصى برخوردار است، تا آنجا که در حدیثى از على(علیه السلام) مى خوانیم: این سوره محبوب پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) بود: «کانَ رَسُولُ اللّهِ(صلى الله علیه وآله) یُحِبُّ هذِهِ السُّورَةَ سَبِّحِ اسْمِ رِبِّکَ الأَعْلى».(5)
در این که: آیا این سوره در «مکّه» نازل شده یا در «مدینه»؟ در میان مفسران گفتگو است: مشهور آن است که: این سوره در «مکّه» نازل شده است، در حالى که بعضى معتقدند: «مدنى» است.
علامه «طباطبائى» (رحمة اللّه علیه) ترجیح مى دهد: قسمت اول سوره «مکّى» باشد، و ذیل سوره «مدنى»؛ چرا که در آن سخن از نماز و زکات است، و طبق تفسیرى که از ائمه اهل بیت(علیهم السلام) رسیده، منظور «نماز عید فطر» و «زکات فطره» است، و مى دانیم روزه ماه مبارک و نماز عید و زکات فطره در «مدینه» نازل شده است.(6)
ولى، این احتمال وجود دارد که: دستور به نماز و زکات در بخش آخر این سوره، یک دستور عام باشد، هر چند نماز عید فطر و زکات فطره، یکى از مصادیق روشن آن محسوب مى شود، و مى دانیم: تفسیر به مصداق روشن، در روایات اهل بیت(علیهم السلام) بسیار فراوان است.
بنابراین، نظر مشهور که مى گویند: تمام سوره «مکّى» است بعید به نظر نمى رسد، به خصوص این که آیات آغاز و پایان سوره کاملاً از نظر مقاطع حروف هماهنگ است، و مشکل بتوان گفت قسمتى در «مکّه» و قسمتى در «مدینه» نازل شده، در روایتى نیز آمده است: هر گروهى از مسلمانان وارد «مدینه» مى شدند این سوره را براى مردم «مدینه» مى خواندند.(7)
و این احتمال که فقط صدر آن خوانده مى شد، و ذیل آن در «مدینه» نازل شده بسیار بعید است.(8)